07. Ślady portugalskich żeglarzy

Vila do Conde, obok Belem, była jednym z najważniejszych portów Portugalii w XV i XVI w. Ujście rzeki Ave do Atlantyku tworzyło naturalny port dla ówczesnych statków morskich. Tutejsi żeglarze brali udział w odkrywczych i handlowych wyprawach wokół Afryki, do Indii i do Ameryki Południowej. Wśród tych żeglarzy byli bracia Paulo i Francisco Faria, którzy brali udział w wyprawie Vasco da Gamy w 1498 r. do Indii. Potem wielki prestiż, a także bogactwo, przyniosła miastu obsługa Carreira da Índia, czyli morskiej linii handlowej miedzy Portugalią a Półwyspem Indyjskim, a żeglarzom z Vila do Conde sławę wielkich kapitanów żeglugi.

Trzy obiekty upamiętniają ten wspaniały dla miasta czas.

Na redzie dawnego portu handlowego stoi przycumowana wierna replika portugalskiego nau, czyli szesnastowiecznego statku morskiego typu karraka, które były budowane w tutejszych stoczniach. Obok, na nabrzeżu, w parterowym budynku dawnego Alfândega Régia (Królewski Urząd Celny), pozostałym po dawnych zabudowaniach portowych, mieści się Museu de Construção Naval, czyli Muzeum Budowy Statków. Trzecim obiektem, położonym na niewielkim wzniesieniu nad dawnym portem, jest białego koloru budynek, który zaskakuje swoją architekturą całkowicie odmienną od tej, jaką spotyka się w północnej części Portugalii.  To dawna kaplica grobowa rodziny, pochodzącego z Vilado Conde, najsłynniejszego kapitana żeglugi morskiej Gaspara Manuela Carneiro, rycerza Zakonu Chrystusa, który każdego roku, w drugiej połowie XVI w., wykonywał rejsy handlowe na Carreira da Índia. Teraz w tym budynku znajduje się Capela de Nossa Senhora do Socorro (Kaplica Matki Bożej Pomocy), której wnętrze zdobią osiemnastowieczne azulejos przedstawiające sceny z Nowego Testamentu.

Vila do Conde, nabrzeże rzeki Ave. W głębi po lewej stronie capela Capela de Nossa Senhora do Socorro, przy nabrzeżu statek Nau Quinhentista, po prawej stronie żółty budynek Alfândega Régia i szklany pawilon Museu Casa do Barco. 

Uzupełnieniem tradycji morskich Vila do Condes jest, współczesny już obiekt, Muzeum Casa do Barco, w którym znajdują się modele i zdjęcia tradycyjnych łodzi i statków rybackich – gasoleiro, budowanych w tutejszej stoczni, kiedy zaprzestano już budowy wielkich drewnianych żaglowców.

Nau Quinhentista

Replika żaglowca z XVI w., typu karraka, wybudowana w 2007 r. przez stocznię Samuel i Filhos, Lda w Vila do Conde, zgodnie z szesnastowieczną techniką, z zachowaniem wszystkich elementów i wyposażenia, jakie stosowano w okresie kiedy żaglowiec pływał na morskiej trasie handlowej Carreira da Índia. Budowa nastąpiła po badaniach naukowych przeprowadzonych przez admirała Rogério d'Oliveira. Statek, zacumowany przy północnym nabrzeżu rzeki Ave, jest częścią ekspozycji muzeum Alfândega Régia - Museu de Construção Naval.

Kadłub żaglowca ma 27,50 m długości, 7,70 m szerokości i 4,75 m wysokości. Waży około 300 ton i mógł zabierać 180 ton  ładunków. Jest statkiem okrągłodennym, z wysokim dziobem i rufą, o stosunku około  3 : 1 między maksymalną długością i szerokością. Ma  trzy pokłady, zamki rufowe i dziobowe, odpowiednio z trzema i dwoma pokładami, których architektura doskonale integruje się z kadłubem; Wyposażony w dwa maszty o ożaglowaniu rejowym i jeden maszt rufowy z żaglem łacińskim.

Nau Quinhentista, replika statku morskiego z XVI w.

Wnętrze statku zostało zaaranżowane tak, jakby statek przygotowywał się do podróży morskiej. Można zobaczyć różne elementy z życia na pokładzie w tym okresie, takie jak kwatery członków załogi, miejsca i sposoby przechowywania towarów i żywności, zbiory materiałów kartograficznych, instrumenty nawigacyjne, elementy artylerii i balastu, które odzwierciedlają złożoność żeglugi, z jaką napotykają się nawigatorzy i żeglarze podczas podróży na pełnym morzu.

Nau Quinhentista, górny pokład

Nau Quinhentista, środkowy poklad

Alfândega Régia

Budynek dawnego Królewskiego Urzędu Celnego, obecnie Museu de Construção Naval, znajduje się w centrum dawnej dzielnicy portowej Vila do Conde, gdzie dawniej znajdowały się magazyny portowe i pracowały stocznie. W połowie XV w. rozkwit handlu morskiego spowodował rosnący ruch w portach królestwa Portugalii, w którym port w Vila do Conde miał duży udział. Dla zapewnienia dochodów dla królestwa i miasta król Don João II w 1487 r. utworzył w tym porcie Alfândega Régia.

Budynek służył pobieraniu cła od wwożonych i wywożonych towarów aż do XVIII w., zaspokajając interesy królewskie podyktowane intensywnym ruchem handlowym oraz dochody miasta, ktore zostały zagwarantowane nadaniem w 1516 r. praw miejskich (foral) przez króla Manuela I. W XX w. budynek uległ degradacji, służąc jako magazyn związany ze stoczniami. W 2001 r., został przejęty przez miasto i przekształcony w obiekt muzealny.

Vila do Conde, budynek Alfândega Régia i Nau Quinhentista

Stała ekspozycja obejmuje trzy aspekty: nawigację portugalską związaną z Vila do Conde, historię Królewskiego Urzędu Celnego i jego funkcjonowanie, oraz historię budownictwa morskiego, rodzaje łodzi zbudowanych w Vila do Conde i ich procesy konstrukcyjne.

Vila do Conde, wnętrze budynku Alfândega Régia, rekonstrukcja Królewskiego Urzędu Celnego

Vila do Conde, wnętrze budynku Alfândega Régia,
wystawa modeli statków morskich budowanych w tutejszych stoczniach

Vila do Conde, wnętrze budynku Alfândega Régia,
model szesnastatowiecznego  statku typu carraca

Capela de Nossa Senhora do Socorro

Kaplica Matki Bożej Pomocy stojąca na skalistej skarpie nad rzeką Ave,  jest nietypowa dla portugalskiej architektury: ma kwadratowy plan i dużą zaokrągloną kopułę. Jednak we wnętrzu kaplica jest przykładem architektury XVIII-wiecznej, z azulejos ukazującymi życie Chrystusa i ołtarzem w stylu rokoko.

Budynek kaplicy ufundowany został przez Gaspara Manuela Carneiro, będącego rycerzem Zakonu Chrystusa i kapitanem w służbie królewskiej podczas podróży morskich do Indii, Chin i Japonii, oraz przez jego żonę Bárbara Ferreiry de Almeida, z przeznaczeniem na rodzinne mauzoleum. Inspiracją dla tej niezwykłej budowli były jego fascynacje architekturą Azji, a także asceza rycerza zakonu. Projekt budowy został zatwierdzony w 1599 r. przez Don Padre Agostinho de Jesus i ukończony w 1603 r. Kilka lat później Gaspar Manuel Carneiro i jego żona zostali pochowani w grobie pod posadzką kaplicy, w miejscu, gdzie obecnie znajduje się płyta nagrobna z ich herbem rodzinnym.

Vila do Conde, nabrzeże rzeki Ave i Capela de Nossa Senhora do Socorro

Vila do Conde, Capela de Nossa Senhora do Socorro

W kwadratowej bryle przyziemia wnętrze nabiera okrągłej formy, łączącej się z okrągłą kopułą. Kuliste wnętrza podkreśla panoramiczny otok wykonany z kafelek azulejos z XVIII w., nadający kaplicy dynamiczny i scenograficzny charakter, typowy dla okresu portugalskiego rokoka. Płytki są podzielone na dwa poziomy, najprawdopodobniej wykonane w różnym czasie i przez różnych artystów. Na dolnym pasie znajdują się sceny krajobrazowe, z motywami girland, otoczone przez anioły. Pas górny przedstawia zdarzenia z życia Matki Bożej: Pokłon Trzech Króli, Ucieczka do Egiptu, Jezus wśród faryzeuszy, Zaślubiny Maryi i Józefa, Małżeństwo Matki Bożej, Zwiastowanie i Adoracja pasterzy. Obrazy figuratywne zostały przypisane malarzowi kafli z kręgu Oliveiry Bernardesa, działającemu w pierwszej ćwierci XVIII w., lecz nazwisko twórcy nie jest znane.

Vila do Conde, wnętrze Capela de Nossa Senhora do Socorro

Vila do Conde, Capela de Nossa Senhora do Socorro, scena Zwiastowania, azulejos z XVIII w.  

Vila do Conde, Capela de Nossa Senhora do Socorro, scena Pokłon Trzech Króli i Ucieczka do Egiptu, azulejos z XVIII w. 

Museu Casa do Barco

Muzeum Dom Łodzi, to szklany, dwukondygnacyjny pawilon usytuowany na nabrzeżu, którego ekspozycja przedstawia tradycyjne, przybrzeżne rybołówstwo atlantyckie, które do niedawna było głównym zajęciem mieszkańców Vila do Conde.

Głównym elementem wystawy jest replika tradycyjnego statku rybackiego – gasoleiro, pokazująca jego konstrukcję. Prezentowany jest również sprzęt rybacki, oraz różne modele łodzi i statków, które dają wyobrażenie o tym, co powstawało w stoczniach w tym mieście. Uzupełnieniem jest kolekcja fotograficzna dokumentująca różne działania gospodarcze związane z morzem.

Vila do Conde, Museu Casa do Barco

Vila do Conde, Museu Casa do Barco, model konstrukcyjny statku rybackiego gasileiro