04. Bazylia, młotek i sardynki w chlebie, czyli Festa São João w Porto

Termin wędrówki po Camino Portugues wielu pielgrzymów planuje tak, by być w Porto 23 i 24 czerwca, aby spędzić przynajmniej wieczór i część nocy w centrum miasta, na Caixa Ribera nad brzegiem Rio Douro i Vila Nova de Gaia, podczas wielkiej, masowej imprezy, w której uczestniczy ponad sto tysięcy osób.

Te dwa dni i noc między nimi, to zakończenie, trwającego zwykle od 25 maja festiwalu kultury portugalskiej – Festa São João, czyli festiwalu Świętego Jana. Jest to prawie pięć tygodni ciągłej rozrywki w całym mieście, zawsze z nowymi i różnorodnymi propozycjami, które przeznaczone są dla wszystkich pokoleń mieszkańców Porto, ale także tych, którzy odwiedzają miasto o tej porze roku. W tym czasie mają miejsce spektakle, zabawy, konkursy, różnego rodzaju spotkania edukacyjne i warsztaty, plenerowe koncerty muzyki rozrywkowej i poważnej. Jest wiele koncertów fado, tradycyjnej muzyki i pieśni portugalskich, na których występują najbardziej znani ich wykonawcy.

Przez cały czas trwania festiwalu są kiermasze rzemiosła, ale także sprzedaje się rosnącą w doniczkach bazylię i czosnek, które według dawnych (a także współczesnych) wierzeń mają przynosić szczęście i zapewnić zdrowie.  

W wielu miejscach w centrum Porto można zobaczyć kilkadziesiąt cascatas, czyli niewielkich inscenizacji, przypominających nasze szopki, wykonywanych przez mieszkańców, którzy przedstawiają w nich swoje miasto i życie jego mieszkańców, często związane tematycznie z postacią św. Jana Chrzciciela.

Oficjalnym zakończeniem Festa São João jest Rusgas de São João - parada uczestników przechodząca z Terreiro da Sé do dzielnicy Fontainhas, gdzie jury festiwalu ogłasza zwycięskie zespoły reprezentujące dzielnice miasta i oczywiście rozdaje nagrody.

Potem zaczyna się Noite de São João – noc Świętego Jana, wielkimi fajerwerkami o północy.

Następnego dnia jeszcze Regata Barco Regelo, czyli wyścigi tradycyjnych łodzi, służących do przewozu beczek z winem, na rzece Douro i … do zobaczenia w przyszłym roku, na kolejnej Festa São João.

Poczatki obchodów tego święta, jako święta chrześcijańskiego, sięgają w Porto XIV w. i miały na celu ograniczenie, a potem wyeliminowanie kultywowanych wciąż postaw i zabaw mających korzenie w kulturze i religii pogańskiej.  Ostatnie kilkadziesiąt lat zmieniły jednak chrakter tego święta, czyniac z nigo typową rozrywkową festę.  Obecnie, celebracje sakralne nie są uwzględniane w oficjalnym programie. Tylko niewielkie grupy ludzi uczestniczą w tych dniech w nabożenstwach i modlitwach, które odbywają się jeszcze w dzielncy Cascata das Fontainhas, „mekce tradycji miasta Porto”, jak to kiedyś określił Germano Silva, znany dziennikarz i publicysta, mieszkający na stałe w Porto.

To, co kiedyś było dniem obowiązkowej mszy z procesją po mieście, dziś jest dniem i nocą, niekończących się zabaw, w różnych miejscach, w różnych warunkach i dla różnych ludzi. Od zabaw dla dzieci, poprzez „pancadinha de amor” (dotyk miłości), czyli uderzanie w głowę plastikowymi młotkami, konkursy cascatas i balões de São João, koncerty fado i różne loterie, po wyścig łodzi rabelo. Papierowe dekoracje, kolorowe światła, tradycyjne balony św. Jana, sztuczne ognie, występy artystów, bale i rozrywka na świeżym powietrzu, którym towarzyszą stragany z jedzeniem, sardynki w chlebie, zielony bulion, sałatka z jagnięciny i grilowanej papryki, francesinha, oraz dowolna ilosć wina.

Noite de São João

Noc z 23 na 24 czerwca jest pełna zabawy i radości. Place miasta, w historycznym centrum i śródmieściu, są ozdobione balonami, kolorowymi papierowymi łukami i girlandami. Pod nimi są sprzedawcy sardinha, broa de Avinetas i marteladas São João manjericos, czyli: bazylii, , grilowanych sardynek, chleba z Avinetas i plastikowych małych młotów, którymi, jak tradycja nakazuje, stojący na chodnikach ludzie uderzają przechodzących w głowę. Obowiązkowo musi być caldo verde, czyli zielony bulion z liści kapusty i czerwone wino Porto. Place są też miejscem występów zespołów muzycznych i spontanicznego tańca. Każdy, kto chce wykazać się odwagą, przykuć uwagę dziewcząt a także, jak głosi tradycja, oczyścić się ze zła, może próbować skoczyć przez  ogniska „Sanjoanine” rozpalone na ulicach. Ludzie zwykle przechadzają się między Caixa Ribeirą, a Foz do Douro, oczekując na wielki pokaz sztucznych ogni nad rzeką Douro. Momentem kulminacyjnym pokazu są sztuczne ognie na Ponte Dom Luis I, które co roku zaskakują widzów pomysłowością inscenizacji. Mieszkańcy Porto dość często świętują do 3 lub 4 rano, lub do pierwszych godzin rannych. Idą od Ribeira - nadrzecznego centrum Porto, w kierunku Atlantyku na przedmieścia  Foz do Douro i Nevogilde gdzie, czekają na wschód słońca nad miastem Porto.

Regata Barco Regelo

24 czerwca w południe, na rzece Douro rozpoczynają się słynne regaty barco regalo, tradycyjnych łodzi żaglowych służących do przewozu beczek z winem. Zwykle barco regalo stoją zacumowane przy nabrzeżu w Vila nova de Gaia, naprzeciw Porto i wynajmowane są przez turystów na rejs po rzece. Podaczas wyścigu, w dniu Świętego Jana, łodzie płyną o jednym wiośle, z prądem rzeki do Foz, dawnego portu u ujścia rio Douro do Atlantyku i z powrotem, już z żaglem, do mostu Ponte Dom Luís I, łączącego Porto z Vila Nova de Gaia, walcząc o zdobycie pierwszego miejsca. Gdy płyną w górę rzeki, żagle są podnoszone z nazwami firm Port Wine, do których należą łodzie. Na koniec, na placu przed Casa Sandeman, przy dźwiękach muzyki i tradycyjnych tańcach, ogłasza się zwycięską załogę i przyznaje nagrody. Inicjatywa ta jest organizowana przez Confraria do Vinho do Porto (Bractwo Wina Porto), aby promować wina Porto i jego różne marki.

Łódź rabelo jest tradycyjnym typem łodzi, która była używana wiele lat temu, do transportu beczek wina portowego z obszaru winorośli w Górnym Douro do piwnic w Vila Nova de Gaia, gdzie były i są nadal przechowywane, gdzie dojrzewają i nabierają smaku, aby później je sprzedać i wysłać z Porto na cały świat.

Martelinhos São João

Plastikowy, kolorowy młotek od wielu lat jest symbolem festy w Porto, odbywającej się na cześć św. Jana Chrzciciela. Obydwa końce są w kształcie mieszków i  wydają piskliwy dźwięk w trakcie uderzenia.  Skutecznie konkuruje od kilkudziesięciu lat z drugim, bardziej tradycyjnym symbolem, jakim jest aromatyczna, ale nietrwała łodyżka czosnku. Obydwa służą do rytualnej formy powitania, polegającej na uderzeniu nimi w głowę gościa i biesiadnika, co nazywane jest „pancadinha de amor” (dotyk miłości).

Zwyczaj uderzania podczas Sanjoanin (jak popularnie nazywane jest to święto) młotkami w głowy trwa w Portugalii od 1963 r., podczas gdy tradycja dotykania głowy i wąchania gałązki czosnku sięga czasów celtyckich. 

Młotki São João zostały wymyślone w 1963 r. przez przemysłowca Manuela António Boaventura z Fábrica Estrela do Paraíso w Rio Tinto, Gondomar, na obrzeżach Porto, jako kolejna zabawka dl a dzieci.  Przypadkowo, w tym samym roku, w 1963 roku, grupa studentów uniwersytetów z Porto udała się do fabryki w poszukiwaniu jakiegoś głośnego artefaktu na studenckie święto Queima das Fitas” (Płonącej Wstążki). Dla fabryki to był sukces, ponieważ uczniowie przez cały dzień walili się nimi między sobą, a powtórzyli to też kilka tygodni później na festiwal São João.

Kiedy w 1988 r. ówczesny prezydent Republiki, Mário Soares, spędził całą noc "sanjoanina" na Caixa Ribera, nie rozstając się ani na chwilę z młotkiem, sukces zabawy wpisał się na trwałe w rytuał tego święta.

cascatas São João

Cascatas - szopki to jedna z głównych atrakcji  Festa São João w Porto. Opowiadają historie i tajemnice miasta Invicta. Jest to jedna z najstarszych tradycji i nadal jest częścią obchodów najdłuższej nocy w mieście.

W XIX w. w Porto pojawiły się pierwsze szopki. Według historyka miasta Porto, Héldera Pacheco, „ojcem i matką cascatas były szopki, które pojawiły się w Portugalii pod koniec XVIII w. ”. „W przeszłości”, wyjaśnia historyk, „szopkę ze świętą rodziną i mędrcami zastąpiono popularnymi w regionie świętymi i tak powstały nasze cascatas”.  Tradycja pozostała i chociaż występują w mniejszej liczbie, nadal stanowią część uroczystości S. João w Porto.  W kompozycji szopki, oprócz wizerunków popularnych świętych, jest wszystkiego po trochu, tworząc ekslibris miasta, katedrę, Torre dos Clérigos, charakterystyczną rzekę Douro z tradycyjnymi mostami i łódkami rabelo, rybaków, ryby, a nawet muszle. Łączą tradycję i kreatywność i obrazują historie ulic, budynków i ludzi, którzy przyczynili się do rozwoju miasta Porto. Wyobraźnia nie ma granic w tworzeniu cascatas São João, podobnie jaknie ma granic marzenie. 

balões de São João,

Balon papierowy nazywany w Portugalii  balonem São João lub balonem czerwcowym. Znany też jest pod nazwą lampy Kongming (chińska kǒngmíng Deng). Jest rodzajem 

balonu na gorące powietrze wykonanego z papieru , częstą atrakcją na popularnych imprezach w Portugalii, której początki sięgają tradycyjnych festiwali w Chinach i w innych kulturach azjatyckich. 

Chińczycy stworzyli małe balony na gorące powietrze do sygnalizacji od III w. pne, w okresie Trzech Królestw, ale legenda ten wynalazek tradycyjnie przypisuje mądremu wojskowemu strategowi Zhuge Liangowi (181–234 r. n.e.), znanemu również, jako Kongming, który użył latającej lampy do przesłania wiadomości, gdy był otoczony wrogimi oddziałami.  Z tego powodu są one nadal znane w Chinach, jako latarnie Kongming.