05. Najpiękniejsza klatka schodowa

Zanim opowieści wirtualnie poprowadzą nas trasą nadbrzeżną Camino Portugues, jeszcze jedna historia z Porto. Nie jest ona bezpośrednio związana z pielgrzymowaniem, ale moja podstawowa profesja nie pozwala mi ominąć takiego rarytasu architektonicznego, który można zobaczyć w Livraria Lello, czyli księgarni Lello, mieszczącej się w pięknym neogotyckim budynku przy Rua das Carmelitas 144. Tą fascynującą rzeczą, którą oglądać przyjeżdżają ludzie z całego świata jest

najpiękniejsza klatka schodowa

To dzieło, nieskrępowanej niczym wyobraźni i wspaniałej inżynierii, wykonane zostało bez jednej linii prostej, z neogotyckimi tralkami podtrzymującymi pochwyt balustrady i ze szkarłatnymi, łukowymi stopniami. Po portugalska zwana a escadaria vermelha (czerwone schody). Znajduje się wewnątrz, na środku księgarni i jej łukowe schody łączą dolne pomieszczenie z szeroką antresolą, tworzącą drugą kondygnację. Jest dominującym elementem, ale także integralną częścią różnego stylowo, a jednocześnie jednolitego architektonicznie, wnętrza. Dolna cześć schodów, w połowie wysokości parteru, rozdziela się na dwa półkoliste biegi, znowu łączące się, by przed wyjściem na antresolę, ponownie rozdzielić się na dwa biegi.

Wnętrze Livraria Lello

Wnętrze sprawia wrażenie krainy czarów. Przenikające się łukowe linie klatki schodowej, arabeski i rozety na sufitach, oraz pilastry sprawiające wrażenie podpierających antresolę,  wtopione miedzy nimi obudowy regałów powodują, że dopiero po dłuższej chwili odwiedzający zdają sobie sprawę, że są w sklepie z książkami, które wydane w różnych językach,  wypełniają rzędy szklanych szafek i stoły.  Wszystkie elementy wnętrza: półki na książki, pilastry, łukowe schody, antresola pierwszego piętra, okna, witraże, żebrowany i rzeźbiony sufit, oświetlenie, oraz detale w stylu „Art. Deco”, tworzą spójną architektonicznie całość, która trwa w tym wnętrzu od ponad stu lat.

Pierwsze spojrzenie wchodzący kierują na - ustawioną centralnie we wnętrzu - klatkę schodowa, którą tworzą dwukrotnie pojedynczy i dwukrotnie podwójny bieg schodów wykonany bez jednej linii prostej. Nad schodami, w suficie pierwszego piętra, znajduje się duże witrażowe okno o wymiarach 8 na 3,5 metra, z umieszczonym centralnie monogramem właścicieli i łacińską sentencją  Decus in Labore, będącą mottem ich działania. Znajdujące się na sufitach i ścianach detale architektoniczne wykonane sa z masy tynkarskiej, malowanej w taki sposób, by imitowały rzeźbione drewniane powierzchnie i elementy dekoracyjne.  Tą samą techniką dekoratorską pomalowane zostały schody i balustrady. Wnętrze nadal zachowuje szyny i drewniany wózek, który kiedyś służył do przewożenia książek po sklepie między półkami.

W całym wnętrzu znajdują się popiersia najważniejszych portugalskich pisarzy, takich jak Eça de Queirós, Camilo Castelo Branco czy Teófilo Braga, a także twórców tej księgarni: José Lello i António Lello.

Budynek Livraria Lello

Dwaj bracia, José Lello i António Lello, wybitni przedstawiciele burżuazji intelektualnej Porto przełomu XIX i XX w., zlecili Francisco Xavier Estevesowi (1864–1944) zaprojektowanie i wybudowanie nowej księgarni. Nie był on architektem, ani projektantem wnętrz, ale inżynierem. Pasjonował się natomiast literaturą, a także był zaprzyjaźniony z literatami tamtego okresu, co dało mu impuls do zbudowania jednej z najbardziej charakterystycznych księgarń na świecie.

Budynek Livrarii Lello (księgarni Lello) został zbudowany w 1906 r, w konstrukcji żelbetowej. Prostokątny plan obejmuje dwie kondygnacje, przedstawiające prostą bryłę, pokrytą dachówką. Jego główna fasada, zorientowana na południe, w kierunku Uniwersytetu i centrum komercyjnego Praça de Lisboa, wykonana została w stylu eklektycznym, łączącym elementy gotyckie, renesansowe i secesyjne. Secesyjną dekorację malarską przedstawiającą alegorię sztuki i nauki wykonał José Bielman. Wejście trójdzielne do księgarni wieńczy plaski łuk i napis Lello & Irmão. Najwyższą część fasady tworzy ażurowa attyka z trzema zdobionymi pinaklami, boki zamykają pilastry zwieńczone pinaklami o jednakowym wyglądzie. Elewację uzupełniają ozdobne elementy z naprzemiennymi geometrycznymi kształtami. Przeszklony dach budynku daje światło do wnętrza zamkniętego przez wielki sufitowy witraż.

W 1994 r. budynek został uznany, przez Radę Konsultacyjną IPPAR, jako Imóvel de Interesse Público (własność interesu publicznego). Znaczący wzrost turystyki w Porto, oraz popularyzacja księgarni w mediach i agencjach turystycznych, spowodowały, że dziennie księgarnię odwiedzało nawet 4 tysiące ludzi, utrudniających normalne funkcjonowanie księgarni i w efekcie drastyczny spadek sprzedaży książek. Od lipca 2015 r. księgarnia zaczęła pobierać opłaty za wejście, w wysokości 5 euro, które są odliczane przy dokonaniu zakupu w sklepie. Bilety można kupić w sąsiedniej kawiarni lub online.

Legenda Livraria Lello i Harry Potter

Wiele osób odwiedza Livraria Lello jeszcze z innego powodu. Uważają oni, że autorka opowieści o Harrym Potterze,  J.K. Rowling, zainspirowana niesamowitym wnętrzem księgarni, tutaj rozpoczęła pisanie pierwszej książki. J.K. Rowling, a właściwie Joanne Murray, mieszkała w Porto w latach 1991–1993 i była rzeczywiście częstym klientem tej księgarni. Neogotycka architektura budynku ma uderzające podobieństwo do Szkoły Magii w Hogwarcie. Opis księgarni Flourish and Blotts jest uderzająco podobny do Livrarii Lello.

Na pierwszym piętrze księgarni znajduje się sekcja poświęcona Harry'emu Potterowi, oraz szklana szafka, w której znaleźć można pamiątki i książki z autografami autorki. Wielu entuzjastów opowieści o Harrym Potterze tutaj właśnie kupuje książki o nim, wydane w wielu językach.