25. Cud w Bouzas

Na Portugalskim Szlaku Nabrzeżnym, zwanym na terenie Galicji Camino da Costa, na odcinku miedzy Ramalosa a Vigo są dwie trasy. Jedna prowadzi zboczami góry Quteiro Grande, a druga wzdłuż wybrzeża i na terenie dawnej wioski Bouzas, a obecnie parafii Coruxo, dochodzi do niewielkiego skalistego cypla rozdzielającego plaże Coruxo (Sirenita) i Fontaiña, na którym znajduje się umieszczony na wysokiej kolumnie kamienny krzyż.

Podobny jest do wielu innych jakie znajdują się w Galicji. Krzyż ma po obu stronach Chrystusa Ukrzyżowanego i Matkę Bożą z Dzieciątkiem. Uwagę jednak zwraca rzadko gdzie indziej spotykany element rzeźbiarski, jakim jest nietypowa dla obiektu kultu religijnego, umieszczona w kamiennej kapliczce wieńcząca kolumnę, płaskorzeźba przedstawiająca jeźdźca na koniu w kamiennej kapliczce wieńcząca kolumnę, po prawej stronie figury świętego Jakuba Apostoła.  

Krzyż i płaskorzeźba jeźdźca na koniu - Cabaliero das Conchas upamiętniają miejsce pierwszego cudu, jaki wydarzył się podczas Translatio, czyli przeniesienia ciała św. Jakuba z Ziemi Świętej do Galicji. Dał on początek najważniejszemu atrybutowi święty Jakuba, który stał się symbolem pielgrzymów zmierzających do jego grobu  – muszli świętego Jakuba. Z wielu legend, jakie istnieją na ten temat, do mojej opowieści wybrałem najstarszą jaka zachowała się, napisaną w 1441 roku w klasztorze Alcobaça.

Cud w Bouzas

Kiedy statek niosący z Palestyny zwłoki Apostoła Jakuba, syna Zebedeusza, wiernego ucznia i naśladowcy Jezusa, mijał Wyspy Cies położone u ujścia zatoki Ria Vigo kierując się przed naciągającą burzą na jej spokojne wody, uczniowie Apostoła, Teodorio i Anastasio zauważyli, że na wybrzeżu ma miejsce wielka uroczystość.

Wiele radości i zabawy było tego dnia nad brzegiem Ria de Vigo, między Coruxo i Buzas. Dwoje młodych ludzi z bardzo szanownych rodzin spotkało się tutaj, by świętować swój ślub.  Na tą uroczystość i zabawę młoda para: Lobesio Privano z Gai, syn królowej Claudii Lupy i Lobo Lobecio, oraz Caia Valeria z Amaia, córka Caia Lobia i Puctonio Marcelo, wybrała miejsce leżące w połowie drogi między ich rodzinnymi miastami. 

Podczas zabawy młodzi ludzie towarzyszący parze nowożeńców popisywali się swoimi zdolnościami, siłą i zręcznością.  Kulminacją popisów była gra „abofardar” polegająca na rzucaniu, w trakcie jazdy konnej, włóczni zwanej „bofarda” i łapaniu jej przez drugiego jeźdźca, nim ona spadnie na ziemię. Kiedy przyszła kolej na pana młodego włócznia, wyrzucona przez jeźdźca w powietrze, poszybowała w kierunku morza niesiona przez mocny wiatr. Młody mężczyzna bez zastanowienia pogalopował na koniu w kierunku morza. Ku zdumieniu, ale też przerażeniu wszystkich zebranych, pan młody wjechał do wody i  już wśród fal złapał włócznię. Lecz w tym momencie nadciągnęła wielka fala, a on, koń i włócznia zniknęli pod wodą. Zdarzenie to obserwowali też ludzie z przepływającej obok wielkiej łodzi i skierowali ją w kierunku, gdzie pod wodą zniknął nieszczęsny jeździec.

Na brzegu wszyscy goście długo obawiali się najgorszego, gdyż nie widzieli by pan młody wynurzył się z morskiej toni, aż do momentu, gdy nadpłynęła w to miejsce rozświetlona tajemniczym światłem łódź, a obok niej wynurzył się z wody siedzący nadal na koniu jeździec, oboje oblepieni muszlami przegrzebków.

Załoga statku wciągnęła młodzieńca na pokład, a następnie podnosząc ręce i kierując wzrok ku niebu wykrzyknęła:

- Jezus Chrystus naprawdę chce objawić tobie swoją moc i przed tymi, którzy są z tobą na tej ziemi, dla chwały i honoru tego, jednego z jego uczniów, którego przewozimy na tym statku, aby dać mu chrześcijański pogrzeb. Nasz Pan Jezus Chrystus chciał przez ciebie dzisiaj i na przyszłość pokazać, że każdy, kto chce kochać Jego umiłowanego ucznia i służyć mu, powinien odwiedzić go tam, gdzie zostanie pochowany, niosąc ze sobą takie muszle, jakimi zostałeś pokryty, jako przywilej i świadectwo. On zapewni im w zamian, że w Dniu Sądu zostaną uznani przez Boga za Jego czcicieli, a za wiarę i przyjaźń, jaką obdarzyliście Jego ucznia, odwiedzając go i oddając mu cześć, w Swojej Świętej Chwale wprowadzi ich do Raju.

Pożeglowali do brzegu, rozmawiając o tym, co się stało, gdy wydarzył się prawdziwy cud: oto uratowany młody człowiek postanowił zostać chrześcijaninem. Po powrocie na ląd, o tym co się wydarzyło na statku i jakiego wyboru dokonał, opowiedział oczekującym na niego gościom. Wielu z nich, słysząc jego słowa, postanowiło przejść na chrześcijaństwo i przyrzekło, że po pochowaniu ciała św. Jakuba odwiedzą jego grób. 

Kiedy burza minęła, łódź ze św. Jakubem i z jego uczniami, Teodorio i Anastazio, popłynęła dalej na północ i przez Ria de Aurosa dotarła do portu Ponteceseres. Uczniowie wysiedli z wielkiej łodzi, aby na tratwie przenieść ciało Apostoła do miasta Ira Flavia, gdzie jeszcze za życia święty Jakub próbował nawracać jego mieszkańców. Chcieli tam pochować swojego mistrza. Wiele tygodni jednak upłynęło i wiele cudów wydarzyło się za sprawą świętego Jakuba Starszego Apostoła, nim jego ciało zostało w końcu pochowane w innym miejscu, tam gdzie dzisiaj stoi wielka katedra, w mieście nazwanym od jego imienia: Satiago de Compostela – Święty Jakub z Pola Gwiazd, ale o tym są już inne opowieści.

Cruceiro

Cud muszli upamiętnia kamienny krzyż – cruceiro znajdujący się na skałach miedzy plażami Praia de Sirenita, nazywanej też Coruxo, a Praia de Fonteiña w miejscowości Bouzas w parafii Coruxo. Jest to typowy dla regionu Barbanza krzyż kapliczkowy – Cruceiros de Capilla, nazywany też krzyżem Loreto.  Jego podstawa ma kształt czworokątny, na którym umieszczony jest kubiczny cokół bez ozdób lub napisów zakończony pierwszą kapliczką z Jezusem Ukrzyżowanym. Kolumna posiada dwie rzeźbiarskie reprezentacje; pierwsza przedstawia franciszkanina, a ponad nią znajduje się druga figura najprawdopodobniej też zakonnika. 

Górna kapliczka zawiera rzeźby czterech postaci: św. Jakuba Apostoła, Jezusa niosącego Krzyż, postać franciszkanina i identyfikowanego z prezentacją cudu muszli jeźdźca na koniu – Cabaliero das Conchas, chociaż czasami interpretowana jest ona jako Santiago Matamoros. Całość wieńczy typowa dla cruceiros grupa rzeźbiarska: Jezus Ukrzyżowany na jednej stronie krzyża i Matka Boża z dzieciątkiem po drugiej stronie krzyża. 

Ruta Maritima O Cabaliero das Conchas

Każdego roku w lipcu realizowany jest jakubowy szlak morski, nazwany Drogą Rycerza Muszli. Rozpoczyna się w Viana do Castelo w Portugalii i kończy w Santiago de Compostela. Łodzie zatrzymują się w różnych punktach, takich jak Matosinhos, Viana, Baiona, Bouzas, Combarro Vilagarcía i Cabo da Cruz, skąd uczestnicy jadą do Santiago de Compostela. Celem, jaki przyświecał organizacji Funadción Translatio powstałej w Vigo, jest powtórzenie ostatniej części przeniesienia ciała apostoła Santiago. X już Ruta „O Cabaleiro das Cunchas” odbyła się w dniach 3-11 sierpnia 2019 roku.

Fundacja Traslatio miała ambitny projekt na Rok Święty Jakubowy, który przypadał w 2021 roku polegający na odtworzeniu i przepłynięciu starożytnej drogi morskiej, jaką mogło odbyć się Translatio Jacobeo przewiezienie ciała św. Jakuba z Palestyny ​​do Galicji, ale pandemia uniemożliwiła jego realizację.

Nota historyczna

Najwcześniejsze pisemne opowieści, o przeniesieniu ciała sw. Jakuba do Hiszpanii, jego pochówku i cudach, jakie dokonły się za jego wstawiennictwem, nie wspominają o cudzie muszli. Nie ma jego opisu również w Księdze świętego Jakuba, czyli Codex Calixtinus, napisanej w XII wieku, która w II tomie wylicza cuda świętego Jakuba, w tym dwa o uratowaniu tonących w morzu, chociaż w tym okresie muszla przegrzebka, czyli Muszla świętego Jakuba  jest już powszechnie znanym symbolem pielgrzymów, którzy nawiedzali grób świętego Jakuba w Santiago de Compostela.

Najstarsza zachowana informacja o cudzie muszli pochodzi z obrazu „Translatio”, namalowanego w 1441 roku przez Giovenale Johanilis de Orvieto do ołtarza świętego Jakuba dla kościoła Santa Maria de Araceli w Rzymie, a który to obraz znajduje się obecnie w Muzeum Miejskim w Camerino we Włoszech.

Pierwsza zachowana pisemna wzmianka zapisana została na pergaminie z 1443 roku w portugalskim klasztorze Alcobaça i lokalizuje ten cud w Portugalii, w miejscu o nazwie Bouzas, położonym na północ od Porto, gdzie ta historia znana jest jako „lenda do cavaleiro Caio” – legenda rycerza Caio. W 1540 roku, na wschodniej elewacji dawnego klasztoru kanoników (obecnie Muzeum Katedry) przy katedrze świętego Jakuba w Santiago de Compostela, wykonana została płaskorzeźba przedstawiająca to legendarne wydarzenie. W 1610 roku galicyjski pisarz Mauro Ferrer Castella  umieszcza opis tego cudu w napisanej „Historii Apostoła Jakuba Zebedeusza”.

 

W latach późniejszych wielokrotnie pojawiają się opisy legendy Cabaliero das Conchas, tworzące różne jej wersje i podając rożne miejsca dla lokalizacji tej opowieści.

Przegrzebek

Przegrzebek zwyczajny, lub przegrzebek wielki (Pecten maximus), znany powszechnie jako Muszla świętego Jakuba, to jadalny gatunek małża nitkoskrzelnego z rodziny przegrzebkowatych. Występuje w północno-wschodnim Atlantyku – od północnej Norwegii, wzdłuż wybrzeży Europy po Afrykę Północną. Blisko spokrewniony z nim jest  Pecten jacobaeus, który żyje w Morzu Śródziemnym i w Adriatyku, z którym często przegrzebek wielki jest utożsamiany. Żyje w piaszczystym, żwirowym lub mulistym dnie na różnych głębokościach – od wód bardzo płytkich po głębokie do 250 m.

Muszla przegrzebka osiąga przeciętnie 10–15 cm długości, ale spotykane są też o długości około 20 cm. Górna połówka muszli jest płaska i żebrowana, zwykle czerwonobrązowa, a dolna wypukła, o szerokich, promienistych żebrach w liczbie 15-17, poprzecinanych liniami (na obu połówkach), o barwie, jasnokremowa lub jasnobrązowej. Czasem widoczne są barwne koncentryczne pasy i zygzakowate linie, ale wnętrze pozostaje biała.

Przegrzebek od wieków jest cenionym pod względem kulinarnym owocem morza w krajach nadatlantyckich, najbardziej popularny we Francji o nazwie coquille St Jacques, gdzie odpowiednio przyrządzony tradycyjnie podawany jest w zapieczonym w sosie śmietankowym.

Zewnętrzna strona muszli z namalowanym, lub naklejonym krzyżem Santiago jest atrybutem Camino de Santiago i jego pielgrzymów, którzy noszą ją zawieszoną na piersi, albo umieszczają na plecaku lub kapeluszu. Początkowo muszla znajdowana była na wybrzeżu Finisterre w Galicji przez pielgrzymów, przed powrotem do domu, by wykazać osiągnięcie Santiago, cel pielgrzymki, a później, wraz z upowszechnieniem się tego symbolu, była noszona od początku wędrówki stanowiąc, obok innych atrybutów, swoisty glejt pielgrzymi. Wykorzystywana była również jako naczynie dla posiłków otrzymywanych w klasztorach, parafiach i hospitalach mijanych w drodze. Jest też elementem dekoracyjnym kościołów pod wezwaniem świętego Jakuba Starszego Apostoła, a współcześnie elementem oznakowania tras Camino de Santiago.

W XIII wieku biskup Composteli przyznał handlarzom ustanowionym na schodach katedry wyłączność na sprzedaż replik muszli wykonanych z ołowiu i cyny, jednak nie wyparły one stosowanej już powszechnie naturalnej muszli. Miniaturowe repliki muszli wykonywane są z czarnego, polerowanego minerału, jako biżuteria azabache i sprzedawane od XVII w. w sklepach na placu Azabacheria, na północ od katedry świętego Jakuba w Santiago de Compostela.

Muszla przegrzebka ma dwa symboliczne znaczenia. Jej wypukła część, ozdobiona czerwonym Krzyżem świętego Jakuba, jest atrybutem pielgrzymów zmierzających do Santiago de Compostela, utożsamianym z ochroną i opieką, jaką doznają wędrujący pątnicy.

Wewnętrzna strona muszli od starożytności jest uważana za symbol siły życiowej, a także miłości i płodności, co najdobitniej przedstawił Botticelli w obrazie „Narodziny Wenus”.