09. Legenda o Viana de Castelo

Na wzgórzu nad oceanem, na skraju Serra da Arga, była prastara osada z okrągłymi kamiennymi domami, otoczona kamiennym murem. Nikt nie pamięta kiedy to kamienne castro powstało. Jak wiele innych, rozsianych na wzgórzach wzdłuż wybrzeża, było tutaj od zawsze.

Vian do Castelo ruiny celtyckiego castro na Monte Santa Luzia

Później łodziami po rzece przypłynęli ludzie z głębi lądu i poniżej wzgórza, na prawym brzegu rzeki Lima, założyli małą wioską, blisko ujścia, tam gdzie słodkie, powolne wody mieszają się z ogromem słonych fal. Nazwali ją Atrium, a na kamienną osadę, na górującym nad ich wioską wzgórzu, mówili castelo. W wiosce budowali łodzie do połowu ryb, robili sieci i uczyli kobiety jak je naprawić.

Patrzyli na bezkres wody i wielkie fale wpływające na piaszczysty brzeg i w końcu odważyli się wyruszać na pełne morze. Przywieźli stamtąd ostroboki, dorsze, morszczuki, sardynki i wiele innych ryb. Na cienkim pasie plaży łodzie czekały na wczesny poranek, aby wypłynąć w fale z rybakami poruszającymi z zapałem wiosłami i rzucającymi do wody sieci. O zmroku łodzie powracały doAtrium, pełne trzepoczących się na ich dnie ryb, ku radości czekających na brzegu kobiet i dzieci.

łódź rybacka canoda da picada

łódź rybacka canoda da picada wypływa z plaży na ocean.

Vian do Castelo, powrót z połowu. Zdjęcie archiwalne z lat sześćdziesiątych XX w. 

Kiedy ocean burzył się i nie pozwalał na połów, rybacy z łodziami wracali na rzekę. W niej łowili węgorze, gładzicę, pstrągi, barweny, minogi i łososie, w zależności od pory roku.

łodzie rybackie pesca lampeira przy ujściu rio Lima do Atlantyku 

Te ryby, których nie potrzebowali dla siebie, sprzedawali na targu na nabrzeżu. Tam kupowali ziemniaki, marchew, pomidory, owoce i wiele innych rzeczy, które inni mieszkańcy Gallacea przywozili rzeką na rynek w Atrium. Ludzie z kamiennej osady na wzgórzu przynosili mięso, kurczaki i jaja. Na wielki jarmark w czasie Wielkanocy z gór Serra da Arga przybywali pasterze z serami, sprzedawcy jagniąt, szynek i kiełbas.

Vian do Castelo, targ rybny. Zdjęcie archiwalne z lat sześćdziesiątych XX w. 

Życie wzdłuż rzeki Lima toczyło się utartym rytmem, regulowanym porami dnia i nocy, przypływów i odpływów, porami roku. Nie zmieniały go burzliwe dzieje Gallacei: ataki piratów, najazdy obcych i kataklizmy przyrody. Wioska Atrium i kamienne castro na wzgórzu, które ludzie nazywali castelo, trwały.  Ale przyszedł czas, że wioska zmieniła nazwę.

Wielu żeglarzy z góry rzeki, od Ponte de Lima, a nawet z Ponte da Barca, przywoziło towar na rynek do wioski nad oceanem, ale wszyscy zwracali uwagę na jednego. Był młody, energiczny i tak wspaniale żeglował, że swoją płaskodenną łodzią wyprzedzał wszystkich konkurentów na rzece. Ludzie przychodzili na brzeg rzeki i witali go oklaskami, kiedy pierwszy cumował swoją grande barca, zwaną água arriba.

łódź transportowa água arriba na rio Lima

łódź transportowa água arriba przy nabrzeżu w Viana do Castelo

Spodobał się też pięknej młodej dziewczynie mieszkającej na wzgórzu w castelo. Młody żeglarz, zajęty swoją pracą, nie rozglądał się dookoła i nie widział dziewczyny, która z każdym razem, gdy przypływał, patrzyła na niego ze wzgórza. Pewnego dnia, znalazła sposób zwrócenia jego uwagi na siebie. Kiedy łodzie na rzece pojawiły się, zaczęła śpiewać pięknym, czystym i mocnym głosem, który niósł się po wzgórzach i po rzece. Dostrzegł ją żeglarz i zachwycił się urodą i jej śpiewem. Na targu dowiedział się, ze dziewczyna ma na imię Ana.

Następnym razem przypływając do Atrium, wypatrywał pięknej dziewczyny na wzgórzu i kiedy ją zobaczył, z całej siły wykrzyknął:

- Via a Ana!,

Co znaczy widziałem Annę.

Pełen radości wszedł na rynek wołając do wszystkich:

- Via a Ana! 

Młodzi, mimo że nie mogli się spotkać, bo chłopak ciężko pracował, a młode dziewczyny nie mogły same wychodzić z domu, zakochali się w sobie. Widywali się tylko na odległość: ona na wzgórzu, on w łodzi na rzece i młody żeglarz za każdym razem wykrzykiwał te słowa:

- Via a Ana! 

To była też radość dla mieszkańców wioski, którzy za młodzieńcem również je krzyczeli, zlewając w jedno słowo: Viana!.

Czy młodzi w końcu spotkali się i czy się pobrali, nie wiadomo. Myślę, że musiało to zakończyć się szczęśliwie, bo mieszkańcy Atrium zapamiętali to wydarzenie na wiele pokoleń i kiedy w 1258 r. król Alfonso III odwiedził już wtedy dużą i bogatą miejscowość, opowiedzieli mu tą piękna legendę o ich życiu nad oceanem i rzeką Lima.

Widząc gospodarność mieszkańców, zachwycony usłyszaną opowieścią król postanowił nadać osadzie nowe prawa (foral) i oświadczył:

„ Chcę założyć nową osadę w miejscu wioski zwanej Atrium, u ujścia rzeki Lima, (...). Nadaję jej imię Viana”.

Viana do Castelo, pomnik foral nadanych przez króla Alfonso III

Od tego czasu jej nazwa zawsze zaczyna się od słowa Viana, jako Viana de Riba do Minho, Viana do Lima, Viana de Caminha, Viana da Foz do Lima, aż do 1848 r., w którym królowa  Donia Maria II nadała osadzie prawa miejskie i nazwę Viana do Castelo, którą można przetłumaczyć, w ślad za legendą:

- Widziałem Annę z Castelo.

Tę legendę mieszkańcy miasta znają do dzisiaj. Dwa pomniki upamiętniają to legendarne zdarzenie, a także związanie miasta z żeglugą i rybołówstwem, oraz najstarszymi dziejami, których ślady w postaci ruin celtyckiego castro zachowały się na wzgórzu, zwanym dzisiaj Monta Santa Luzia.

Estátua de Viana

Pierwszy kamienny pomnik zbudowany w 1774 r. przez gubernatora Armas do Minho, José António Freire de Andrade hrabiego Bobadela, znajduje się naprzeciwko przystani, w parku ciągnącym się między Avenida Marginal i Largo João da Costa. Na podstawie pomnika znajdują się cztery popiersia symbolizujące kontynenty, do których dotarli żeglarze z Viana. Prostokątny cokół wieńczy rzeźba kobiety, mająca na głowie kamienny zamek, symbol najstarszej historii tego miasta. W lewej ręce trzyma karawelą, symbolem morskiej historii miasta. W czasie, kiedy pomnik był budowany osada, jeszcze nie miasto, nosiła oficjalną nazwę Viana da Foz do Lima, ale mieszkańcy mówili po prostu Viana.

Viana do Castelo, estátua de Viana

Viana do Castelo, estátua de Viana

Estátua à Mulher Vianesa

Pomnik „Kobiety z Viana", zwany popularnie  Estatua Ana, wybudowany w 1999 r. na placu między portem handlowym i rybackim, a Zamkiem Santiago da Barra. Jest to mosiężny odlew, autorstwa rzeźbiarza miasta Viana, Manuela Rocha przedstawiająca młodą kobietę w sukience rozwianej przez wiatr wiejący od oceanu. Kobieta trzyma w lewej ręce łódź rybacką i kwiat w prawej, czeka na powracających rybaków. Rzeźba stoi na cokole zbudowanym z kamieni granitowych i bazaltowych, występujących w tutejszych górach Serra da Arga.

Viana do Castelo, estátua à Mulher Vianesa

Viana do Castelo, estátua à Mulher Vianesa

Żeglarze z Viana do Castelo nadal używają modeli tradycyjnych łodzi, chociaż coraz rzadziej budowane są z drewna, zastępowanego sklejką, aluminium lub tworzywami sztucznymi, ale kształt ich pozostał bez zmian. Coraz częściej na rio Lima tradycyjne wielkie łodzie água arriba, które zamiast rozlicznych towarów wożą turystów, którzy odwiedzają region Baixo Minho.

łódź turystyczna água arriba na rio Lima