40. Bom Jesus do Monte

Trzy drogi pielgrzymkowe prowadzą do Bragi, będącej od średniowiecza religijnym centrum Portugalii. Dwie z nich są Drogami świętego Jakuba: Camino Central com Braga zaczynająca się w Porto i Camino Torres, która początek ma w hiszpańskiej Salamance. Trzecią jest Via Mariana rozpoczynająca się w sanktuarium Nossa Senhora do Sameiro. Z Bragi wszystkie prowadzą do Santiago de Compostela dwoma trasami: Camino da Geira e Arrieiros i Camino Central com Braga,  ale niewielu pielgrzymów zdążających do grobu świętego Jakuba przechodzi przez to miasto. Droga z Porto przez Bragę będące jednym z najstarszych miast w Portugali, w porównaniu z bardzo popularną Camino Portugues Central, wymaga dodatkowo jednego lub dwóch dni wędrówki, a z Salamanki konkurencją jest krótsza z tego miasta Via del Plata. 

Założone przez Rzymian w 27 r. p.n.e. Bracara Augusta jest jednym z najstarszych w Portugalii i była jednym z najważniejszych ośrodków handlowych, a także kulturalnych Imperium Romanum. Według lokalnej tradycji Apostoł Jakub Starszy założył tu pierwsze biskupstwo i powierzył je Piotrowi z Rates. Wtedy też miał powstać pierwszy kościół poświęcony Matce Bożej, wybudowany przez świętego Jakuba, w miejscu, gdzie obecnie znajduje się kaplica Nossa Senhora da Torre. W czasie rekonkwisty  Braga jako jedna z pierwszych wyzwolona została spod panowania muzułmanów i już pod koniec XI wieku stała się siedzibą arcybiskupów. Z tego czasu pochodzą najsłynniejsza miejscowa legenda o zimowych owocach świętego Gerarda, oraz historia "Pius Latrocinio" (Świętobliwy Rabunek), czyli zabranie z katedry w Bradze relikwii wielu świętych  przez biskupa Caomposteli Deiego Gelmireza, w tym również rzekomej głowy świętego Jakuba, zgody jej arcybiskupa,

Braga słynie z wielu wspaniałych budowli sakralnych i świckich, ale pielgrzymi  za najwspanialszą spośród nich uważają sanktuarium Bom Jesus do Monte wraz z prowadzącą do niego Via Sacra, będącą jednym z najbardziej oryginalnych barokowych obiektem sakralnym.

Bom Jesus do Monte

Sanktuarium Bom Jesus do Monte (Dobry Jezu na Górze) usytuowane na północnym stoku góry Sameiro, na wysokości 410 metrów n.p.m., do którego po kamiennych schodach, pokonujących wysokość 116 metrów, prowadzi  monumentalna Via Sacra. 

Dla miasta istniejącego od 2 tysiący lat, historia tego sanktuarium maoże się wydawać bardzo krótka, bo rozpoczęła się dopiero w 1629 roku, kiedy na położonym na wschód od miasta wzgórzu wybudowany niewielki kościół poświęcony Dobremu Jezusowi – Bom Jesus i sześć kaplic upamiętniających Mękę Chrystusa, w miejscu niewielkiej kaplica z wizerunkiem Chrystusa Ukrzyżowanego istniającej na tym wzgórzu Espinho (Cierniowym). Popularna legenda głosi, że po bitwie pod Tarifą w 1340 roku pomiędzy chrześcijanami a Maurami, na niebie nad wzgórzem, na którym dziś znajduje się sanktuarium, pojawił się krzyż. Natychmiast arcybiskup wraz z mieszkańcami Bragi wznieśli w tym miejscu krzyż i pierwszą małą kaplicę. Drugą kaplicę wybudował tam w 1494 roku arcybiskup Jorge da Costa , który zapragnął wybudować na wzgórzu drogę krzyżową. Trzecią, większą kaplicę zbudowano w 1522 roku. Odtąd wzgórze i jego trzy kaplice są popularnym miejscem pielgrzymek. 

W 1629 r. powstało pierwsze bractwo, którego zadaniem było zachowanie i upiększenie tego wzgórza poświęconego Bogu. Ich celem było wzniecenie na nowo płomienia pobożności ludowej, zszarganej z biegiem czasu. Dopiero w 1722 roku, dzięki działającym w Bradze bractwom religijnym, jezuitom a przede wszystkim arcybiskupowi Don Rodrigo de Moura Teles rozpoczęła się budowa symbolu dzisiejszEgo symbolu Bragi: Via Sacra z monumentalnymi schodami „  Escadórios do Bom Jesus ”, których  centralnym elementem są Schody Pięciu Zmysłów i Schody Trzech Cnót i górującej nad nią bazyliki pod wezwaniem Bom Jesus do Monte.  W 1882 roku, w celu ułatwienia dostępu do tego przybytku, zbudowana została górska kolejka szynowa, pierwsza na Półwyspie Iberyjskim i jest nadal w użyciu.

Via  Sacra nie jest tutaj typową Drogą Krzyżową z 14 stacjamim jaka od połówy XVIII wieku utrwaliła się w tradycji katolickiej. Tutaj całą drogę, która rozpoczyna się od przedstawienia Ostatniej Wieczerzy, a kończy kaplicą Wniebowstąpienia, tworzy 19 kaplic, ołtarz główny w bazylice Bom Jesus przedstawiający Golgotę. 2 kaplice poświęcone świętu Piotrowi i Marii Magdalenie, rzeźbiarskim przedstawieniem biblijnych 5 zmysłów oraz 3 cnót chrześcijańskich, wolnostojące rzeźby 8 postaci występujacych w ewangelicznym opisie męki i śmierci Chrystusa, oraz postaci 4 Ewangelistów. Połączone są monumentalnymi schodami - Escadórios prowadzącymi od podnóża góry, na owalny plac - Largo do Pelicano, nazywany też Terreiro de Moisés (Ziemia Mojrzesza), skąd przez teren dawnego cmentarza przed bazyliką i Park Przyrody Bom Jesus dochodzi naTerreiro dos Evangelistas (Ziemia Ewangelistów, gdzie znajduje się ostatnia kaplica. Cała  barokowa kompozycja  architektoniczno – rzeźbiarska wraz z otaczającym ją Parkiem Przyrody Bom Jesus wpisana została na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Sanktuarium Bom Jesus do Monte jest niezwykłym przykładem świętej góry o niespotykanej monumentalności, którą wyznacza rozbudowana narracja o Męce Chrystusa i uosobienie cech ludzkich identyfikujących się z ideą katolicyzmu, którego korzenie w tym regionie sięgają pierwszego wieku naszej ery. Święte elementy, kaplice, sceny i postacie biblijne Starego i Nowego Testamentu, uzupełnia też kilka niewielkich elementów rzeźbiarskich związanych dawną wiarą pogańską, jakimi są symbole z mitologii rzymskiej, których kult w tym czasie istniał równolegle z  obejmującą stopniowo coraz szersze rzesze ludzi wiarą katolicką, tworząc w ten sposób, poprzez proporcje między przedstawieniem sacrum i profanum, alegorię prymatu Kościoła, potrzeby stałej katechizacji i pokuty, jako drogi do zbawienia. 

Na wszytkich oobiektach architektonicznych i rzeźbiarskich, jakie są na Via Sacra, umieszczone zostały inskrypcje, których teksty nawiazyją do przedstawionych wydarzeniem lub postaci. Są fragmentami opisów biblijnych lub ich parafrazami. W szczegółowym opisie Via Sacra, który znajduje się w   jest podane ich tłumaczenie na język polski, a dla pełniejszego rozważania oraz refleksji i kontemplacji przebywanej drogi, niektóre inskrypcje zostały uzupełnione pełnymi wersetami z Biblii Tysiąclecia, a czasam krótkim komentarzem.

Przez większość dni w roku sanktuarium Bom Jesus do Monte jest cichym i spokojnym miejscem, a jego przestrzenna kompozycja i przedstawiony program teologiczny, pozwala na spokojną jego kontemplację i rozważania przedstawionych scen i postaci ze Starego i Nowego Testamentu. Ożywa w trakcie obchodów Wielkiego Tygodnia (Semana Santa), kiedy sanktuarium nawiedzają pielgrzymi wspinając się schodami w pokucie na kolanach. Czynią  to też w czasie uroczyście obchodzonych tutaj Zielonych Świąt i  Pięćdziesiątnicy.

Via Sacra

Dwa kamienne pylony, umieszczone w pobliżu drogi prowadzącej z Bragi i przystanku autobusowego, u podnóża rozległego wzgórza Sameiro wskazują aleję prowadzącą do schodów - Escadórios Bom Jesus do Monte, których początek zwieńczony jednołukowym kamiennym portalem, rozpoczyna Via Sacra prowadząca kamiennymi  schodami przez owalny plac Largo do Pelicano (Terreiro de Moisés), bazylikę Bom Jesus do Placu Ewangelistów - Terreiro dos Evangelistas, na którym ostatnia kaplica – Wniebowstąpienie kończy Via Sacra. 

Pierwotnie wszystkie kaplice były jednolitymi w swojej architekturze budynkami na planie kwadratu, zwieńczone czworoboczną piramidą z kulą na szczycie i z herbem arcybiskupa nad drzwiami. Podczas odbudowy sanktuarium po tragicznym trezęsieniu ziemi w 1755 roku wybudowano nowe kaplice na rzucie ośmiokąta lub sześciokąta. Z oryginalnych pozostały tylko trzy.

Schody - Escadórios Bom Jesus

Schody z 581 kamiennymi stopniami, prowadzące od portalu wejściowego -  Portico Bom Jesus na Plac Pelikana – Largo do Pelicano, podzielone są na trzy duże odcinki:  "Schody Portalu" - Escadório do Pórtico, schody Pieciu Zmysłów - Escadório dos Cinco Sentidos i  Schody Trzech Cnót - Escadório das Três Virtudes.

Portal wejściowy - Portico Bom Jesus

Jednołukowy portal, z krzyżem i herbem arcybiskupa Bragi, D. Rodrigo de Moura Telles na zworniku, ustawiony  początku schodów -  Escadórios Bom Jesus do Monte prowadzących do znajdującego się na wzgórzu kościoła pod wezwaniem Bom Jesus do Monte (Dobry Jezu ze Wzgórza). U dołu filarów, z rzeźbionych kamieni u dołu filarów przedstawiających po lewej stronie Słońce, a po prawej Księżyc., wypływają dwie strugi źródlanej wody. Powyżej na k stacjiamiennych płytach umieszczone zostały dwa napisy:

JERUSALEM SANCTA RESTAURADAER  EDEFICADANO  ANNO D 1723

Święta Jerozolima odrestaurowana i odbudowana w roku 1723 

PELLO ILLUSTRISSIMO SENHOR D. RODRIGO DE MOURA ETELLES ARCEBISPO PRAMAS

Przez najznakomitszego Pana Dom Rodrigo de Moura Telles arcybiskupa prymasa 

Za portalem wejściowym znajdują się dwie kaplice: Ostatniej Wieczerzy i Agonii (Jezus w Ogrodzie Oliwnym),  które wprowadzają do rozwazań stacji tradycyjnej Drogi Krzyżowej. W ustanowionej w 1991 roku przez Jana Pawła II Biblijnej Drodze Krzyżowej pierwszą jest stacja Jezus w Ogrodzie Oliwnym.

Kaplica Ostatniej Wieczerzy -  „Cenáculo”,

Pierwotna kaplica na planie kwadratu usytuowana po prawej stronie za portalem wejściowym wewnątrz której przedstawiony został moment błogosławienia chleba przez Jezusa. Apostołowie patrzą w napięciu na swojego Mistrza, jedynie Judasz siedzący na końcu i przedstawiony bez aureoli, nie wytrzymuje doniosłości tej chwili i odwraca głowę. Nad drzwiami znajduje sie tarcza herbowa Don Rodrigo de Moura Teles, a poniżej napis:

COENA FACTA ACCEPIT JESUS PANEM ET AIT COMME 

DITE HOC EST COR PUS MEUM JOAN 13 - 2. LUC 26 - 26,  

Na koniec wieczerzy Jezus wziął chleb i powiedział: 

 jedzcie, to jest Ciało moje J13,2 Łk26,26.

W tłumaczeniu polskim (Bibla Tysiąclecia) podane w inskrypcji rozdział i werset z Ewangelii swiętego Jan ma inną treść, nie związaną z dzieleniem chleba przez Jezusa, czyli ustanowieniem Eucharystii, a w Ewangelii świetego Łukasza nie ma rozdziału 26. Napisowi umieszczonemu na kaplicy odpowiada tekst Łk 22,19: Następnie wziął chleb, odmówiwszy dziękczynienie połamał go i podał mówiąc: «To jest Ciało moje, które za was będzie wydane: to czyńcie na moją pamiątkę!» 

Kaplica Agonii - „Horto”,

Wewnątrz kaplicy sceną modlitwy Jezusa pokazana jest zgodnie z opisem ewangelicznym i ogólnie przyjętym w sztuce schematem kompozycyjnym: anioł i klęczący Jezus, a za nim trzej śpiący apostołowie: Jakub, po środku Piotr, a za nim Jan.

Napis nad drzwiami upamiętnia modlitwę Jezusa w Ogrodzie Oliwnym: 

FACTUS W ORABAT PROLIXIUS AGONIA  LK 22, 43 

modlił się przez długi czas w agonii. 

Według Biblii Tysiąclecia werset 43 ma nastepującą treść:  Wtedy ukazał Mu się anioł z nieba i umacniał Go. Natomiast tekstowi inskrypcji odpowiada werset 44:  Pogrążony w udręce jeszcze usilniej się modlił, a Jego pot był jak gęste krople krwi, sączące się na ziemię. 

Schody Portalu - Escadório do Pórtico

Od portalu wejściowego schody prowadzą łagodnymi zakosami przez teren leśny obok pierwszych 8 kaplic i kończą się na niedużym owalnym placu będącym punktem widokowym na Bragę oraz widokiem na najbardziej atrakcyjną architektonicznie i rzeźbiarsko część Via Sacra, jaką stanowią dwa pozostałe odcinki schodów, nazwane Schodami 5 Zmysłów i Schodami 3 Cnót. Rzeźby we wnetrzach kaplic wykonane zostały przez rzeźbiarza Evangelista Veira z Bragi, z wyjątkiem Kaplicy Biczowania, których autorem był Fonseca Lapa, rzeźbiarz z Vila Nova de Gaia

Kaplica Zdrady i Pojmania - „Prisão”

Jest to pierwsza stacja w układzie tradycyjnej Drogi Krzyżowej. Nad drzwiami napis ze słowami: 

MANUS INJECERUNT W IESUM ET EUM TENUERUNT MAT 26, 50 

kładą ręce na Jezusa i trzymają Go Mt 26,50

Pełny tekst wersetu według Biblii Tysiąclecia: Wtedy podeszli, rzucili się na Jezusa i pochwycili.

Wewnątrz kaplicy jest kompozycja rzeźbiarska składająca się z 11 postaci przedstawia pocałunek i zdradę Judasza, która doprowadziła do pojmania Jezusa, oraz próbę obrony przez Piotra. 

Przed kaplicą, przy murze prawej stronie, znajduje się kamienna obudowa źródła wody z wyrzeźbionymi symbolami Diany, rzymskiej bogini światła i opiekunki wszelkiego życia, utożsamiana z grecką Artemidą, boginią łowów, władczynią lasów i dzikich zwierząt, boginią księżyca. Atrybutami były łuk i strzały. Jest to jeden z kilku elementów rzeźbiarskich pozostawionych z pierwszej koncepcji Via Sacra ustalonej przez Towarzystwo Jezusowe, która miała nawiązywać do starożytnej, przedchrześcijańskiej przeszłości Bragi, jako miasta założonego przez Rzymian około 26 roku przed nasza erą. 

Kaplica Ciemności  „Trevas” 

Czwrta kaplica na Via Sacra Bom Jesus.  Napis nad drzwiami: 

TUNC EXPUERUNT W FACIEN EJUS... DEDERUNT MAT 26, 67 

Wtedy niektórzy pluli mu w twarz… a inni go bili Mt 26,67

Tekst według polskiego przekładu z Biblii Tysiaclecia: Wówczas zaczęli pluć Mu w twarz i bić Go pięściami). 

Wewnątrz znajduje się tylko postać Jezusa Chrystusa siedzącego na kamieniu ze związanymi rękami i zamkniętymi oczami. Najprawdopodobniej inscenizacja tej stacji nie została dokończona, co sugeruje inskrypcja umieszczona nad drzwiami. Ta kaplica, razem z dwoma następnymi, wspólczenśnie jest odpowiednikiem 6 stacji Biblijnej Drodgi Krzyżowej. 

Obok kaplicy znajduje się Źródło Marsa, rzymskiego boga wojny, personizowanego przez wojenne atrybuty: szablę, dzidę a także bardziej nowożytny pistolet. 

Kaplica Biczowania - Açoutes 

ośmioboczna kaplica z inskrypcją umieszczoną na portalu drzwi:

APPREHENDIT PILATUS IESUM ET FLAGELAVIT JOAN 19, 1 

Piłat pochwycił Jezusa i kazał go ubiczować J 19,1

Wewnątrz niedokończona scena, dzieło rzeźbiaraz z Vila Nova de Gaia Fonseca Lapa,  przedstawia Chrystusa przywiązanego do kolumny, ale bez postaci oprawców,

Przed kaplicą po lewej stroni znajduje się Źródło Merkurego, boga kupców, celników, a także złodziei na co wskazują atrybut trzymanej w ręce laski (kadyceusz) i skrzydełka posłańcem bogów, jakim był Merkury.  

Kaplica Ukoronowania „Coroação”

Inskrypcja na na perystylu nad drzwiami zewnątrz budynku :  

EXIVIT JEZUS PORTANS CORONAM SPINEAM JOAN 19, 5 

Jezus wyszedł niosąc koronę cierniową J 19,5

Tekst z Biblii Tysiąclecia: Jezus więc wyszedł na zewnątrz, w koronie cierniowej. 

Wewnątrz znajdują się trzy postaci: Jezus w koronie cierniowej wciskanej pałką na głowę przez jednego z opraców i wyszydzany przez drugiego. 

Przed kaplicą po prawej stronie jest Źródło Saturna, bóg rolnictwa, zasiewów i czasu, legendarny władca Italii. personizowany atrybutem sierpa trzymanego w ręce.

Schody Portalu - Escadório do Pórtico dochodzą do owalnego tarasu widokowego zbudowanego w 1893 roku, z którego roztacza się szeroka panorama Bragi i otaczających ją wzgórz, 

oraz w drugą stronę na Schody Pięciu Żmysłów  - Escadório dos Cinco Sentidos i  Schody Trzech Cnót - Escadório das Três Virtudes. Po bokach tarasu znajduja się dwie  dwie osmioboczne kaplice.

Kaplica Pretorium Piłata „Pretório”

Usytuowana po prawej stronie placu i nazywana też jest „Ecce Homo”. Jest to siódma kaplica na Via Sacra, która odpowiada pierwszej w tradycyjnym układzie stacji Drogi Krzyżowej: Jezus skazany na smierć. 

Wnętrze kaplicy pokazuje pretorium w pałącu Piłata z postaciami Jezusa ze związanymi rekami i Piłata z gestem obojętnosci. Nad drzwiami napis: 

EXIVIT ... PILATUS FORAS, ET DICIT ... ECCE HOMO, JOAN 19, 4, 5 

Wyszedł ... Piłat i powiedział ... oto jest człowiek J 19,4-5

Werset z biblii w jezyku polskim: Piłat ponownie wyszedł ... rzekł do nich: «Oto Człowiek». 

Kaplica Drogi na Kalwarię - „Caminho do Calvário”

znajduje się po lewej stronie placu widokowego z inskrypcją umieszczoną nad drzwiami: 

BAJULANS SIBI CRUCEM EXIVIT W... CALVARIAE LOCUM  

JAN 19, 17 

Biorąc krzyż na plecy, udał się do ... miejsce Kalwaria  J 19,17

W poskim polskim tłumaczeniu w Biblii Tysiąclecia są słowa:  dźwigając krzyż wyszedł na miejsce ... Golgota.   

12 postaci tworzy scenę Drogi na Kalwarię przdstawiajacą Chrystusa niosąc krzyż na ramionach, ciągnięty jest przez rzymskiego żołnierza. a następnie Szymon Cyrenejczyk  i kilka kobiet, wśród nich Weronikę z chustą. W biblijnej Drodze Krzyżowej jest to stacja 7 i 9, natomiast w tradycyjnej, poprzez umieszczenie tutaj postaci świętej Weroniki można ją przyrównać do dwóch stacji Drogi Krzyżowej: 2 i 6.

Kolejne schody prowadzące teraz prosto pod góre, podzielone na trzy biegi, przechodzą nad drogą dojazdową na wzgórze i prowadzą na Plac Pięciu Ran. 

Na ich początku znajdują się dwa obeliski w kształcie zwiniętych węży, z których głów wycieka woda i spiralną ryninką  spływa do basenu u podstawy, w którym cztery głowy krokodyli wskazują cztery strony świata. 

Plac Pięciu Ran 

Prostokątny plac ma po bokach dwie sześcioboczne kaplice, a w pionowej ścianie na wprost schodów Źródło Pięciu Ran, pierwsze z dziewieciu źródeł jakie znajdują się między dwoma biegami zaczynających się tutaj następnych schodów prowadzacych na Plac Pelikana. 

Kaplica Upadku - „Queda” 

Sześciokątna kaplica po prawej stronie. Nad drzwiami, według przekazu historycznego znajdował się napis, któego treść wyprzedzała przedstawione w kaplicy wydarzenie: 

ET VENERUNT IN LOCUM QUI DICITUR GOLGOTHA.

 MATH. 27, 33 

I przyszli na miejsce zwane Golgotą  Mt 27,33

Wewnątrz pokazany jest moment upadku Jezusa pod ciężarem krzyża i Szymona Cyrenejczyka, który pomaga mu nieść krzyż. Dziewiąta w kolejności tutaj kaplica byłaby piątą stacją w tradycyjnej Via Crucis. 

Kaplica Ukrzyżowania

Kaplica po lewej stronie Placu Pięciu Ran. Napis nad drzwiami głosi: ERAT AUTEM HORA TERTIA. ET EUM CRUCIFIX ERUNT MAR 15, 25 

Była trzecia godzina i Go ukrzyżowali Mr 15,25

We wnętrzu sześciokątnej kaplicy, usytuowanej po lewej stronie placu, 9 postaci przedstawia wydarzenie przybicie Jezusa do Krzyża. Rzeźby są oryginalne XVIII wieku, chciaż kaplica zbudowana została dopiero w XIX wieku.  . 

Źródło Pięciu Ran 

Z kamiennej tarczy stanowiącej obudowę źródła i ozdobionej „narzędziami pasji” woda wypływa strużkami przez pięć otworów symbolizujących Pięć Ran Chrystusa, W górnej częśći umieszczona jest inskrypcja: 

PURPUREOSFONTES ODIUM RESERAVIT AD OXUM NUNC IN CHRISRALLOS HIC BITTER VERTIT AMOR 

purpurowe fontanny  z otwartych ran zmieną gorzką nienawiść w chrześcijanską prawdziwą miłosć

Schody Pięciu Zmysłów i Trzech Cnót 

Z obu stron Placu Pięciu Ran rozpoczynają się dwa biegi schodów Pieciu Zmysłów - Escadório dos Cinco Sentidos i dalej Schodów Trzech Cnót - Escadório das Três Virtudes. Dochodzących, na połozony przed bazyliką Bom Jesus, Plac Pelikana - Largo de Pelicano. Na ścianch tworzących ich obudowę ustawione sa rzeźby postaci ze Starego Testamentu, a w miejscu, gdziepo każdym drugim biegu schody łączą się na spoczniku, usytuowane zostały źródła wody będące alegorycznymi przedstawieniami pięciu zmysłów: wzroku, słuchu, zapachu, smaku, dotyku i trzech cnot chrześcijańskich: wiary, nadziei i miłości. Twórcą idei tych schodów oraz oprawy rzeźbiarskiej był arcybiskupa D. Rodrigo de Moura Teles.

Jednak po jego śmierci w 1728 roku Towarzystwo Jezusowe, które duzej części finansowało realizację Via Sacra, zaprponowało umieszczenie nad źródłami rzeźb postaci, któe w mitologii greckiej stanowiły alegorię pięciu zmysłów, w uzasadnieniu powołująć się na dzieła Platona i Arystotelesa, którzy jako pierwsi dokonali ich klasyfikacji. Doszło z tego powodu w Bradze do demonstracji i sporów o ich finansowanie. Ostatecznie Biuro Bractwa Bom Jesus, które nadzorowało budowę, uznało, że dobór jest bardzo nieprzyzwoity do charakteru Via Sacra, z uwagi na osobowość oraz ich czyny opisane w mitologii i w 1774 roku zdecydowało dokonać zmian w nazwaniu wykonanych już rzeźb i w treści inskrypcji im towarzyszącym: nad źródłęm wzroku Argos (o wiecznie czuwających oczach) został nazwany Vir prudens czyli czuwający, ale bez dokłądnej personizacji; nad źródłem słuchu Orfeusz (śpiewak o cudownym głowsie) na Iditum czyli cymbalistę; nad źródłem zapachu Hiacynt (z którego krwi wyrósł kwiat) - Vir Sapiens jako rozumny człowiek, nad źródłem smaku Ganimedes (który roznosił bogom ambrozję i nektar) - Józef jako symbol ziemi pełnej owoców i nad źródłem dotyku Midas (którego dotyk zmieniał wszystko w złoto) na Salomona jako alegorię jedynego zmysłu który jest związany bezpośrednio ze światem materialnym.  

Źródło wzroku 

Charakteryzuje się postacią z której oczu wypływa woda, a w lewej ręce trzyma okulary. Trzy orły, (mityczny symbol wzroku) patrzą na umieszczone po środku słońce. 

Na ścianie tworzącej otoczenie źródła i obudowę schodów stoją trzy postacie pod któymi umieszczone są sentancje je charakteryzujace. 

Po lewej stronie posąg Mojżesza z dwoma promieniami światła na głowie i w prawej ręce laską ze zwiniętym wężem. Napis głosi: 

MOYSES QUEMCUM PERCYSSI ASPICERENT SANANTUR NUM.21, 9 

ukąszenii spojrzeliby na niego [weża] i zostali uzdrowieni Lb 21,9

Centralna statua, będaca alegorią wzroku, przedstawia pasterza z ręką na piersi i zamkniętymi oczami, ale czuwającego w postawie stojacej. 

VIR PRUDENS QUASI SOMNIS VIDE ET VIGILABIS ECCLES  C.13,W. 17  

mądry człowiek, widzi przez sen i czuwa 

Łacuński napis wskazuje na Ksiegę Kehela (Liber Ecclesiastes), jednak we współczesnych tłumaczeniach nie ma w niej podobnego wersetu. 

Po prawej stronie posąg Jeremiasza i umieszczony poniżej napis:  

JEREMIAS VIRGAM VIGILANTEM EGO VIDEO JER 1,11 

 widzę gałązkę drzewa czuwającego Jr 1,11  

     

Źródło słuchu

Źródło słuchu jest przedstawione przez postać, z której wodę wylewa się z uszu. Poniżej znajdują się trzy głowy wołów, tych zwierząt, które pokornie słuchają głosu swego pana. 

Po lewej stronie znajduje się posąg króla Dawida grającego na gharfie. Napis: 

DAVID. AUDITUI MEO DABIS GAUDIUM ET LAETITIAM. PSALM. 50. 

dasz moim uszom radość i szczęście

Podany tutaj werset nie występuje we wspólczesnym tłumaczeniu Ksiegi Psalmów. 

Centralna statua przedstawia młodeg mężczyznę grającego na cytrze z napisem: 

IDITHUM. QUI IN CITHARA PRO PHETABAT SUPER CONFITENTES ET LAUDANTES DOMINUM. PARAL. 25, 3 

Cymbalista. Który śpiewał przy dźwiękach cytry, przewodniczył tym, którzy śpiewali i chwalili Pana.

Po prawej stronie postać kobiety grającej na lirze z napisem umieszczonym poniżej: 

EPOSA DOSCANTA SONET VOX TUA W AURIBUS MEIS. CANT. 2 

Miłosniczka pieśni. twój głos dźwięczy mi w uszach. Pnp 2

Odpowiednikiem do tego tekstu jest werset 14 z rodziału 2 Piesni nad Pieśniami: daj mi usłyszeć swój głos! Bo słodki jest głos twój...

Źródło Zapachu

Zapach jest w tym źródle jest pokazany stumieniami wody wylewajacymi sie z nosa, będacego organem powonienia, odczuwajacym zapach wydostający sie z otwartego pudełka. Znaczenie węchu podkreślają umieszczone po obu stronach psy, dla któych węch jest najważniejszym zmysłem.   

Po lewej stronie jest Noe trzymający w ramionach baranka wraz dum ołtarz z napisem: 

NOE. ODORATUS EST DOMINUS ODOREM SUAVITATIS. 

GENES C8V21. 

Noe. Pan poczuł miłą woń Rdz 8,21

Posąg nad fontanną przedstawia mężczyznę, który prawą ręką podnosi pelerynę, a w lewej trzyma kwiat. Napis: 

VIR SAPIENS. FLORETE FLORES QUASI LILIUM ET DATE ODORUM 

ECCLES. 39, 19 

mądry człowiek, daje kwiaty jak lilie co wydzielają słodki zapach.

Figura po prawej stronie przedstawia niewymienioną z imienia kobietę - Szunemitkę (Sunnamites) z wioski Szunem, która ugaszczała posiłkiem Eliasza  (Druga Księga Krółów 4,8-13),j. Inskrypcja umieszczona ponizej jest fragmentem Pieśni nad Pieśniami: 

STATURA STATURA TUA ASIMILATA ES PALMAE ET ODOR ORIS TUI SICUT MALORUM CANTK COP7 V 7,8 

twój wzrost jest podobny do palmy, a tchnienie twoich ust jak zapach jabłek. Pnp 7 

Jest to skrót z 8 i 9 wersetu Pieśni nad Pieśniami, według Biblii Tysiąclecia: Postać twoja wysmukła jak palma ... a tchnienie twe jak zapach jabłek. 

Źródła Smaku 

Woda wypływa z ust postaci znajdujacej się na tarczy obudowy źródła. W lewej ręce trzyma jabłko. 

Z lewej strony, postać Jonatana z napisem GUSTANS GUSTAVI IN SUMITATE VIRGAE ET ECCE MORIOR I REG C14V13 - Skosztowałem tego na końcu kija i oto umieram. Jonatan ma podniesioną lewa rękę, tak jakby trzymał kij lub laskę.

Centralna postacią jest Józef z Egiptu z kielichem w prawej ręce i misą owoców w lewej stronie i Poniżej napis: 

JOSEPH. DE BENEDICTIONE DOMINI IN TERRA EJUS POMIS COELI ET RORE. DEUT. 33, 13. 

o błogosławieństwie Pana dla jego ziemi owocami nieba i rosą Kp33,13 

Pełny tekst wersetu: Do Józefa powiedział: Jego ziemia - błogosławiona przez Pana, przez bogactwo niebios, przez rosę, przez źródła otchłani podziemnej,

Po prawej stronie Ezdrasz trzyma w rękacxh chleb i kielich. Inskrypcja poniżej. 

ESRAS. GUSTA PANEM ET NOM DERELINQUAS SIGUT PASTOR IN MEDIO LUPORUM. ESDR. 4 C. 5 

Ezdrasz. Spróbuj chleba i nie opuszczaj nas, jako pasterz między wilkami. 

Jest to skrót tekstu z apokryfu  o nazwie 4 Księga Ezrasza, znanej też jako Proroctwo Ezrasza: Powstańcie więc i jedzcie chleb, i nie opuszczajcie nas, jak pasterz, który zostawia swoją trzodę w rękach okrutnych wilków. EZRA 4-C5,18. 

Źródło Dotyku

kobieta trzyma dzban w obu rękach, z którego wylewa się woda. Powyżej na obudowie źródła umieszczona jest korona i arcybiskupie nakrycia głowy: mitra i biret.  

Po lewej stronie jest posąg Izajasza z napisem: 

ISAIAS.TETIGI T OS MEUM. ISAI.C 6 V6 

Izajasz. Dotknęło moich Iz 6,6-7 

Jest to fragment z Księgi Izajasza : Wówczas przyleciał do mnie jeden z serafinów, trzymając w ręce węgiel, który kleszczami wziął z ołtarza. Dotknął nim ust moich i rzekł: «Oto dotknęło to twoich warg: twoja wina jest zmazana, zgładzony twój grzech. 

Centralną rzeźbą jest postać króla Salomona trzymającego berło, z napisem: 

SALOMAO. VENTER MEUS INTREMUIT TACTUM AD EJUS. CANT. CAP 5, V 4. 

Salomon, Moje wnętrzności zadrżały pod jego dotykiem. 

Jest to parafraza tekstu z Pieśni nad Piesniami PnP 5,4: Ukochany mój przez otwór włożył rękę swą, a serce me zadrżało z jego powodu

Po prawej stronie posąg Jzaaka, niewidomego z wyciągniętą ręką, którą chce dotknąć swojego syna. 

IZAAC CEGO. ACCE DEHUC, UT TANGAM TE FILIMI GENES, C27V21.  

Izaak niewidomy. Podejdź tutaj, mój synu, abym mógł cię dotknąć. Rdz 27,21.  

Pełny tekst z Biblii Tysiąclecia: Wtedy Izaak rzekł do Jakuba: «Zbliż się, abym dotknąwszy ciebie mógł się upewnić, czy to mój syn Ezaw, czy nie. 

Schody Trzech Cnót - Escadório das Três Virtudes 

Zbudowane tak samo jak schody Pięciu Zmysłów. Posiadają trzy źródła odnoszące się do cnót chrześcijańskich: Wiary, Nadziei i Miłości.

Źróło Wiary i alegorie Posłuszeństwa i Spowiedzi 

Nisza w kamiennej ścianie ma krzyż z trzema otworami po gwoździach, z których tryska woda i umieszczony nad nim napis: 

EJUS FLUENT AQUAE VIVAE. Joan 7, 38. 

Wypłyną z niego wody żywe. J 7,38 

Pełny tekst z Ewangelii świętego Jakna:  W ostatnim zaś, najbardziej uroczystym dniu święta, Jezus stojąc zawołał donośnym głosem: «jeśli ktoś jest spragniony, a wierzy we Mnie - niech przyjdzie do Mnie i pije! Jak rzekło Pismo: strumienie wody żywej popłyną z jego wnętrza.

Po lewej stronie rzeźba jest alegorią posłuszeństa, lub uległości. Kobieta z podniesioną lewą ręką, ściska w dłoni węża. W prawej trzyma tarczę z głową słonia i wężem między dwoma lustrami. 

Napis głosi: 

DOCILIDADE. CORDE ENIM CREDITUR AD JUSTITIAN. AD ROM.10, 10. 

Bo serce wierzy w sprawiedliwość. Rz 10,10. 

Pełny tekst: Bo sercem przyjęta wiara prowadzi do usprawiedliwienia, a wyznawanie jej ustami - do zbawienia. 

Centralna figura symbolizuje wiarę. Kobieta z zawiązanymi oczami, trzyma kielich z opłatkiem w lewej ręce, a prawą ma podniesioną do ucha. Napis poniżej: 

FÊ. FIDES ... ARGUMENTUM NOM APPARENTIUM ... EX AUDITU: AUDITUS AUTEM PER VERBUM CHRISTI. AD HEBR. 11,1, ROM.10,17. Rz 10,17

Wiara. Wiara… argument pozornie oczywisty… słuchamy: ale słyszymy słowa Chrystusa. Hbr 11,1

Pełny tekst wersetów z Listów świętego Pawła do Hebrajczyków  Wiara zaś jest poręką tych dóbr, których się spodziewamy, dowodem tych rzeczywistości, których nie widzimy, oraz do Rzymian : Przeto wiara rodzi się z tego, co się słyszy, tym zaś, co się słyszy, jest słowo Chrystusa.

Po prawej stronie znajduje się alegoria spowiedzi. Kobieta trzyma w lewej ręce Tablice Prawa, a drugą wskazuje na pierwsze przykazanie: Nie będziesz miał cudzych bogów przede Mną. Poniżej inskrypcja: CONFISSÃO ORE AUTEM COFESSIO, FIT AD SALUTEN. 

AD ROM. 10, 10. 

lecz spowiedź ustami służy zbawieniu. Rz 10,10

Jest parafraza oryginalnego wersetu z Listu do Rzymian: Bo sercem przyjęta wiara prowadzi do usprawiedliwienia, a wyznawanie jej ustami - do zbawienia. 

Źródło Nadziei i alegorii Zaufania i Chwały

W kamiennej niszy jest Arka Noego, spod której wypływa woda, a nad nią  napis:  

ARCA IN QUA...ANIMAE SALVAE FACTAE SUNT...PETR. 3,W.20 

Arka, w której... dusze zostały ocalone. 1Pt 3,20. 

Skrót tekstu zawartego w pierwszym liście świętego Piotra:  a budowana była arka, w której niewielu, to jest osiem dusz, zostało uratowanych przez wodę 

Po lewej stronie znajduje się statua kobiety trzymajaca na dłoni statek, będącej alegorią Zaufania - CINFIDENCIA. Ponizej napis: 

IN SPE ERIT FORTITUDO VESTRA. ISAK 30, 15. 

W nadziei będzie waszą siłą. Iz 30,15. 

Cały werset z Księgi Izaaka: W nawróceniu i spokoju jest wasze ocalenie, w ciszy i ufności leży wasza siła.  

Centralny posąg kobiety z jedną ręką skierowaną ku ziemi, a drugą wzniesiną ku niebu, tworzy w tej postawie alegorią Nadziei - ESPERANCA Poniżej nskrypcja: 

EXPECT TANTES BEATAM SPEM ET ADVENTUM GLORIAE AD TYT. 2, 13 

oczekuj błogosławionej nadziei i przyjścia chwały. Tt 2,13. 

Jest to parafraza z  List świętego Pawła do Tytusa: oczekując błogosławionej nadziei i objawienia się chwały wielkiego Boga i Zbawiciela naszego, Jezusa Chrystusa  

Po prawej stronie znajduje się posąg kobiety Chwały trzymającej słońce i liść palmy - starożytne symbole chwały - GlORIA. Poniżej na ścianie inskrypcja: 

OCULOS NON VIDIT NEC AURIS AUDIVIT. AD CORINT. K C2V 9,  

Oko nie widziało i ucho nie słyszało. Kor2,9

Pełny tekst wersetu z Pierwszego listu świętego Pawła do Koryntian: właśnie głosimy, jak zostało napisane, to, czego ani oko nie widziało, ani ucho nie słyszało, ani serce człowieka nie zdołało pojąć. 

Źródło Miłosierdzia z alegoriami pokoju i życzliwości

nazywane jest też źródłem Dobroczynności, symbolizowane przez dwójkę dzieci trzymających w rękach serce, z którego wypływa strumień wody.

Po lewej stronie alegoria Dobroci - Benignidade,przedstawiona postacią kobiety w koronie słońca, z otwartymi ramionami iz gałązką oliwną w prawej ręce, oparta o słonia, Poniżej napis głosi: 

CHARITHAS BENIGNA EST. I COR 13 4. 

dobroczynność jest łaskawa. 1Kor 13,4. 

werset w Biblii Tysiąclecia:  Miłość cierpliwa jest, łaskawa jest.  

Pośrodku nad źródłem znajduje się posąg kobiety trzymajacej dwójką dzieci na rękach i z inskrypcją CARIDADE - dobroczynność.  i napisem poniżej: 

TRIA HAEC...MAJOR AUTEN HORUM EST CHARITAS. AD CORINT. I C. 13, 13. 

Są trzy cnoty... z których jednak największą jest miłość. 1Kor 13,13 

W Biblii Tysiąclecia w pierwszym liscie do Koryntian  jest zapisane: Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość - te trzy: z nich zaś największa jest miłość.

Po prawej stronie stoi posąg kobiety z gałązką oliwną w prawej ręce, jako alegoria  Pokoju - PAZ,  i z napisem: 

FRATRIBUS, ET CHARITAS CUM FIDE. EPH.C6V23. 

Pokój braciom i miłość z wiarą. Ef 6,23.

Jest to fragment z wersetu w listu do Efezjan: pokój braciom i miłość wraz z wiarą od Boga Ojca i Pana naszego Jezusa Chrystusa. 

Pomiędzy Escadório das Três Virtudes i Largo de Pelicano znajdują się dwie kaplice wykonane z granitowej kamieniarki i łukowymi drzwiami, po jednej po każdej stronie schodów. 

Zbudowane w 1841 roku, różnią się od wszystkich innych kaplic tym, że nie są budowlkami wolnostojacymi są osadzone w ukształtowanie terenu, jakby widoczna ściana była tylko zamknięciem znajdującej się za nią groty.

Kaplica Marii Magdaleny 

Kaplica po prawej stronie, schowana pod położonym nad nią tarasem. Napis nad drzwiami: 

MARIA OPTIMA PARTEM ELEGIT, QUAE NON AUFERETUR AB EA LUC.10.(?). 

Maria wybrała najlepszą część, która nie została jej odebrana. Łk 10

Na inskrypcji numer wersetu z Ewangelii świetego Łukasza jest nieczytelny, ale jej tekst odnosi się do wersetu 10.42, który jest częścią opowieści o Marii i Marcie (w 38-42): 

Maria, która siadła u nóg Pana i przysłuchiwała się Jego mowie. Natomiast Marta uwijała się koło rozmaitych posług. Przystąpiła więc do Niego i rzekła: «Panie, czy Ci to obojętne, że moja siostra zostawiła mnie samą przy usługiwaniu? Powiedz jej, żeby mi pomogła». A Pan jej odpowiedział: «Marto, Marto, troszczysz się i  o wiele, a potrzeba <mało albo> tylko jednego. Maria obrała najlepszą cząstkę, której nie będzie pozbawiona». 

Wnętrze kaplicy przedstawia jednak inną scenę, niż ta do której odnosi się werset z ewangelii. Maria Magdalena jest sama, ukryta przed światem w grotcie, w której rozważa to co się wydarzyło, czy też przygotowuje się do najtrudniejszego spotkania, jakim będzie widok Chrystusa Ukrzyżowanego. W tym trudnym momencie towarzyszy jej chór aniołów. 

Kaplica świętego Piotra

Po północnej stronie, naprzeciw kaplicy Marii Magdaleny, z napisem nad drzwiami: 

ET EGRRESUS FORAS PETRUS FLEVIT AMARE LUC.62.22 

a gdy wychodził, Piotr płakał z miłości Łk 62,22 

Jest to skrót tekstu bibliojnego z Ewangelii świętego Łukasza:  A Pan obrócił się i spojrzał na Piotra. Wspomniał Piotr na słowo Pana, jak mu powiedział: «Dziś, zanim kogut zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz». Wyszedł na zewnątrz i gorzko zapłakał Łk 62,21-22. Inne też są niektóre słowa w porónaniu ze współczesnym tekstem: obrócił się zamiast wychodził oraz gorzko zapłakał zamiast płakał z miłości. 

We wnętrzu kaplicy świety Piotr w samotności modląc się błaga o przebaczenie grzechu zaparcia się Jezusa.

Od placu między kaplica Marii Magdaleny i świętego Piotra dwa krótkie biegi schodów wprowadzają na duży owalny plac. 

Plac Pelikana - Largo de Pelicano 

Jest to plac w kształcie elipsy, położony pomiędzy szczytem schodów -  escadóriosa, a położonym wyżej placem kościelnym. Został zaprojektowany przez Carlos Amarante i na nim stał pierwszy kościół, zbudowany w 1725 roku z inicjatywy arcybiskupa Bragi , D. Rodrigo de Moura Teles. Był to elipsoidalny budynek z attyką podpartą z ośmioma pilastrami i zwieńczony kopułą. Jednak prawdopodobnie został uszkodzony w wielkim trzęsieniu ziemi w 1755 roku i rozebrfany 25 lat później. W przeszłości na placu znajdował się posąg Mojżesza i plac nazywany był Ziemią Mojżesza - Terreiro de Moisés. Po wybudowaniu źródła Pelikana w 1819 roku i przeniesieniu posągu Mojżesza na skałę w pobliżu jeziora w Parku do Bom Jesus, otrzymał on nazwę Plac Pelikana. 

Źróło Pelikana

W kamiennej niszy usytuowanej w ścianie zamykającej owalny plac znajduje się największe źródło wody, które swoją kompozycją bardziej odpowiada określeniu jako fontanna. 

Wieńczy ją rzeźba pelikana karmiacego pisklęta, który jest jednym z najstarszych symboli chrześcijańskich. Wywodzi się z napisnego z II wieku anonimowym dziele pt. „Fizjolog”, w którym opisano, że pelikan nie pozwala pisklętom głodować. W najtrudniejszych chwilach rozszarpuje dziobem własną pierś, karmiąc młode swą krwią, często z tego powodu umierając i stąd wcześni chrześcijanie obrali motyw pelikana jako symbol Chrystusa Odkupiciela, który poświęca życie, aby wyzwolić innych z niewoli grzechu, karmiąc ich własnym Ciałem i Krwią w Eucharystii. 

Swiety Tomasz z Akwinu w hymnie „Zbliżam się w pokorze” (Adoro te devote) tak o tym pisał: 

Ty, co jak Pelikan Krwią swą karmisz lud, 

Przywróć mi niewinność, oddal grzechów brud 

Oczyść mnie Krwią swoją, 

która wszystkich nas Jedną kroplą 

może obmyć z win i zmaz.

Via Sacra Bom Jesus z Placu Pelikana prowadzi szerokimi schodami w prawo, do kaplicy Podniesienia Krzyża, potem na plac kościelny o nazwie „Adro do Bom Jesus”, który do czasu budowy kościoła był cmentarzem, gdzie stoi pierwsza z dwie grup posągów przedstawiają cych osoby związane z męczeństwem Chrystusa: Annasza , Kajfasza , Heroda i Piłata. Następną stacją jest główny ołtarz w kościele pod wezwaniem Bam Jesus do Monte przdstawiajacy Golgote i Chrystusa Ukrzyżowanego. Z kościoła droga prowadzi z powrotem przez plac, obok drugiej grupy rzeźb postaci uczestniczących w pochowaniu Chrystusa: Józefa z Arymatei , Nikodema , Centuriona i Piłata, do Kaplicy Zdjęcia z Krzyża. 

Kaplica Podniesienia Krzyża 

Ośmioboczna kaplica zbudowana została w XIX wieku, podobnie jak kaplica znajdująca się po drugiej stronie Placu Pelikana. Na fryzie nad drzwiami umieszczony został tekst z Ewangelii swietego Jana:  ET EGO EXALTATUS FUERO A TERRA, OMNIA TRAHAM AD ME IPSUM Jc12v32 

A gdy zostanę wywyższony nad ziemię, przyciągnę wszystkich do siebie. J 12,32 

Wewnątrz grupa postaci przedstawia moment podnoszenia przez żołnierzy krzyża z przybitym Chrystusem.Z lewej strony grupa patrzących na to ludzi, między nim święty Jan podtrzymujacy Matkę Bożą i Maria Magdalena. 

Posągi na południowej cześci placu 

Przedstawiają osoby, które swoją doprowadziły do skazania na śmierć Jezusa. Są to kolejno: 

Annasz (Annaz), arcykapłan w Jerozolimie, gestem rąk wysyła Chrystusa do Kajfasza, swojego zięcia. Na cokole jest napis: 

ET MISIT EUM ANNAS LIGATUM AD CAIPHAM PONTIFICEM. JOAN CAP. 18V.24 

Następnie Annasz wysłał Go związanego do arcykapłana Kajfasza J 18.24 

Kajfasz (Caiphaz) stojąc rozdziera swe szaty o czym informuje inskrypcja poniżej: 

SCIDIT VESTIMENTA SUA DICENS BLASPHEMAVIT MATH. CAP26 V 65  

rozdarł swoje szaty i rzekł: Zbluźnił Mt 26,65 

Herod (Herodes), król Judei, przedstawiony jest z ramionami wyciągniętymi do Piłata, któ. Napis głosi:  

ET ILLUSIT INDUTUM VESTE ALBA, ET REMISIT AD PILATUM LUC CAP 23 V11  

na pośmiewisko ubrał go w białą szatę, i odesłał go do Piłata Łk 23,11 

Piłat gubernator Judei (Pilatos covernador de Judea) nie sprzeciwił się faryzeuszom i skazał Jezusa Chrystusa na smierć przez ukrzyżowanie. W reku trzyma tablicę która zostanie umieszczony na krzyżu Napis na cokole: 

TRADIDIT EIS ILLUM, UT CRUCIFICE RETUR SCRIPSITU AUTEM 

ET TITULUM  HEBRAICE, ET LATINE GRAECE. Joan cap 19 vers 19,20 

wydał go im, aby był ukrzyżowany, ale z pismem 

i tytułem w języku hebrajskim, łacińskim i greckim J 19, 19-20

Jest to skrót wersetów od 16 do 20 z rozdziału 19 ewangelii swiętego Jana: Wtedy więc wydał Go im, aby Go ukrzyżowano.... Wypisał też Piłat tytuł winy i kazał go umieścić na krzyżu. A było napisane: «Jezus Nazarejczyk, Król Żydowski....  A było napisane w języku hebrajskim, łacińskim i greckim. 

Kościół Bom Jesus 

Budowa nowej swiatyni rozpoczęła się w 1784 roku i zakończona po 27 latach, bo dla jej sfinansowania trzeba musiało powstac wiele akcji zbiórki pieniędzy, nawet poprzez organizację walk byków.  Kościół został konsekrowany dopiero w 1857 roku .W 2015 roku otrztymał godność bazyliki mniejszej. 

Świątynia ta została zaprojektowana w stylu neoklasycznymprzez architekta Carlosa Amarante, na zleconie ówczesnego arcybiskupa Bragi D. Gaspar de Bragança, w miejsce wybudowanego na początku XVIII wieku kościoła, już zbyt małego i uszkodzonego przez trzęsienie ziemi.  

Symetryczna fasada z dwoma wieżami ma pośrodku, nad dużym oknem, herb króla Portugalii João VI , który w 1822 roku przyznał sanktuarium te same zaszczyty i prerogatywy co innym Casa Misericórdias Na kaminnej balustradzie ustawione pasągi 4 Ewangelistów, a w niszach między kolumnami sześć metrów posągi: 

proroka Jeremiasza z umieszczoną poniżej inskrypcją:  

AUDITE VERBUM DOMINI QUI INCERE DIMINI PORTAS

HAS UT ADORETIS DOMINUM. JEREM CAP7,V2  

Słuchajcie słów Pana, wszyscy którzy wchodzicie tymi bramami,

aby oddać pokłon Panu Jr 7,2 

i proroka Izajasza , z napisami w języku łacińskim:  

VIDEBITIS, ET GAUDEBIS COR VESTRUM, ET OSSA VESTRA QUASI HERBA GERMINABUNT ISAI,CAP66V14 

a ten widok rozraduje się serce wasze. Iz 66,14 

Nad drzwiami znajduje się jeszcze jedna inskrypcja: 

ET ERIT IN NOVISSIMIS DIEBUS PRAE PARATUS MONS DOMUS DOMININ IN VERTICE MONTIUM, ET ELEVABITUR SUPER COLLE 

Stanie się na końcu czasów, że góra świątyni Pańskiej stanie mocno na wierzchu gór i wystrzeli ponad pagórki. Wszystkie narody do niej popłyną 

Wnętrze kościoła zamyka głębokie prezbiterium oświetlone trzema oknami z każdej strony. Ołtarz główny przedstawiajacy Golgotę z ukrzyżowanym Chrystusem, odpowiadający 13 stacji Drogi Krzyżowej, zaprojektował został w 1802 roku architekt Carlos Amarante, a wykonany przez rzeźbiarza João Martins Coelho i malarza Manuela Antonio. Zamiast typowego retablum tworzy go przestrzenna kompozycja rzeźbiarska w formie scenografii teatralnej, z naturalnej wielkości postaciami i iluzją głębokiej przestrzeni podkreślonej monmentalnym cymborium wspartym na 4 kolumnach. 

Przestrzeń tą ukształtowaną na kamienne wzgórze Golgoty z trzema krzyżami na jej szczycie, wypełniaja 17 postaci: na pierwszym planie centurion, według tradycji o imieniu Longinus, trzymajacy emblemat sotni oraz ośmiu żołnierzy rzymskich wsród których dwójka gra w kosci o szaty Chrystusa. Drugi plan tworzy 6 postaci związanych z Jezusem: Maryia Matka Boża stojąca obok krzyża ze spuszczoną głową, Maria Salome stojaca po drugiej stronie krzyża patrząca na Chrystusa i stojący za nią Jan Apostoł, Maria Magdalena klęcząca pod krzyżem oraz z boku Maria matka Jakuba i Anna. 

Trzeci plan, zamykający całą kompozycję, ale w tym przedstawionym wydarzeniu najważniejszy, tworzą trzy ukrzyżowane postaci: Pośrodku Jezus Chrystus z głową podniesioną ku niebu, łotr po lewej stronie Chrystusa, z odwróconą od Niego głową, oraz łotr po prawej stronie z wyciągnietą ręką w stronę Jezusa i zapewne mówiący w tej chgwili słowa: Jezu, wspomnij na mnie, gdy przyjdziesz do swego królestwa Łk23,42, który w późniejszej apokryficznej Ewangelii według Nikodema i Protoewngelii Jakuba został nazwany swietym Dyzmą.

Bazylika jest też sanktuarium Dobrego Jezusa, ale nie główny ołtarz stanowi jego centrum. W ołtarzu niewielkiej bocznej kaplicy jest druga figura Jezusa Ukrzyzowanego, pochodząca z wcześniejszego, nieistniejącego już kościoła, w którym narodził się kult Dobrego Jezusa na Górze - Bom Jesus do Monte. Jest to miejsce, gdzie w ciszy i w spokuju w modlitwie można przekazać Bogu swoje prośby i podziękowana. 

 W bocznych kaplicach znajduje się Najświętszy Sakrament i Matka Boża z Soledade. Na bocznych ścianach namalowano dwa owalne obrazy. 

Posągi po północnej stronie placu 

Są to rzeźby cztery postaci będacych świadkami pochowania Chrystusa:  Józefa z Areymatei, Piłata, Nikodema i centuriona.

Józef z Arymatei (Joseph de Arimatheia) przedstawia prośbę o wydanie ciało Jezusa. Na posągu widnieje łaciński napis:   

HIC ACCESSIT AD PILATUM ET PETIIT CORPUS JESU LUC CAP 23V52  

Ten człowiek udał się do Piłata i poprosił o ciało Jezusa Łk 23,52.

Piłat gubernator Judei (Pilatos covernador de Judea) mając wątpliwości co do śmierci Chrystusa, prosi o świadectwo setnika, który potwierdza śmierć, a następnie przekazuje ciało, aby je zabalsamować. Znajduje się tam następujący napis:  

TUNC PILATUS TUS JUSSIT REDDI CORPUS  MATH CAP27V58 

Wtedy Piłat rozkazał, aby mu wydano ciało Mt 27,58. 

Nikodem (Nikodemos) trzym naczynie z ziołami do balsamowania. Napis na cokole: 

FERENS MIX MIRRHAE ALOES ET QUASI FUNTÓW CENTUM JOAN CAP19V39  

Przynosi mieszaninę prawie stu funtów mirry i aloesu J19,39

Centurion (Centuriao), rzymski żołnierz z tarczą i włócznią.   Inskrypcja na postumencie:   

ET CUM CENTURION COGNOVISSET SIĘ CENTURIONE, DONAVIT CORPUS JOSEPH MARC CAP15V45  

A gdy setnik się o tym dowiedział, oddał ciało Józefowi Mk 15,45 

W tradycji chrześcijańskiej centurion (Centuriao) utożsamiany jest z setnikiem o imieniu Longinus, który po wydarzeniach na Golgocie został chrześcijaninem, a później ustanowiony świętym. 

Konny pomnik, na któym świety Longinus trzyma Włócznię Przeznaczenia ustawiony został na początku XIX wieku z boku Placu Pelikana. 

Kaplica Zdjęcia z Krzyża

Rozważania tej stacji Drogi Krzyżowej mozna prowadzic w dwojaki sposób: jako 14 biblijnej Drogi Krzyżowej, którą zainicjował Jan Paweł II w 1991 roku, razem z następną stacją znajdujacą się w Kaplicy Złozenia do Grobu, lub stacją 13 Tradycyjnej Drogi Krzyżowej obejmujcą Zdjęcie z Krzyża, a oddzielnie 14, jaką jest Pochowanie Jezusa, o czym informuje inskrypcja umieszczona nad wejściem do tej kaplicy: 

DEPONENTS EUM DE LIGNO  ACT.APOSTOLOR.CAP013V29  

zdjęli go z drzewa DA 13,29 

Jest to pierwszy fragmentem z wersetu 29: A gdy wykonali wszystko, co było o Nim napisane, zdjęli Go z krzyża i złożyli w grobie. 

Nie ma już w tej scenie żołnierzy, są tylko osoby bliskie Chrystusowi: Matka Boża ubrana w niebieski płaszcz, klęcząca Weronika w ciemne szacie, Maria Magdalena dotykajaca stóp Chrystusa i Maria Salome. Z prawej strony stoi Jan, a na drabinach Nikodem, Józef Arymatei i Kleofas. 

Od kaplicy Zdjęcia z Krzyża Via Sacra prowadzi dalej do Parku Bom Jesu w którym znjadują się dwie kolejne kaplice odpowiadające 14 i 15 stacji tradycyjnej Drogi Krzyżowej, oraz kończący ją Plac Ewangelistów z trzema kaplicami wydarzeń jakie miały miejsce po Zmarwychwstaniu i z rzeźbami 4 Ewangelistów. 

Park Przyrody Bom Jesus do Monte   

Obszar wzgórza został zaadoptowany na naturalny park leśny, w którym, wsród wielu gatunków drzew stworzono ścieżki spacerowe, jaskinie, fontanny, szlaki, punkty widokowe, rustykalne mosty i jeziora, Jego budowa zaczęła się w 1806 roku, kiedy  zgodnie z postanowieniami Karty Królewskiej z dnia 27 stycznia 1806 roku, na rzecz sanktuarium przeznaczono niezagospodarowany teren znajdujący się w sąsiedztwie kościoła Bom Jesus. 

Kaplica Namaszczenia - Złozenia do Grobu 

Kaplica, zwana też Kaplica Łez, znajduje się po prawej stronie, na której widnieje napis: 

POSUERUNT EUM IN MONUMENTO ACB APOSTOLOR. C13.V.29 

złożyli go do grobu. Ap 13,29

Jest to drugi fragment wersetu w Dziejów Apostolskich i razem z poprzednią kaplicą stanowi rozważania 14 stacji Biblijnej Drogi Krzyżowej.   

19 postaci tworzy inscenizację przed złożeniem do grobu  leżącego na całunie ciała Jezusa, trzymane przez Józefa z Arymatei. Scenie towarzyszy Maria. Kleofas , Weronika , Maria Salome , Maria Magdalena, święty Jan, Nikodem trzymający chustę - sudarion służącą do owinięcia głowy, czterech mężczyzn i jedna setnik rzymski. 

Po prawej stronie kaplicy znajduje się Źródło Łez, które wraz z kamienną obudową, przed przebudową Via Sacra stało przed tą kaplicą. 

Kaplica Zmartwychwstania 

Kwadratowa kaplica, zbudowana w 1741 roku przy ostatnich schodach Via Sacra, dochodzących na Terreiro dos Evangelistas. Mała kamienna tabliczka nad drzwiami, z krótką sentencją, podaję że: 

SERREXIT ENIM, SICUT DIXIT MATH 28.6 

bo zmartwychwstał, jak powiedział Mt 28.6 

Wnętrze, zainscenizowane przez rzeźbiarza z Bragi  João Gambino, przedstawia sześciu  śpiących strażników i pusty grób, nad którym unosi się Zmartwychwstały Chrystus.

Terreiro dos Evangelistas 

Ośmiokątny plac nazywany jest także Largo das Três Capelas, gdyż mieszczą się na jego obrzeżu 3 ostatnie kaplice na Via Sacra do Bom Jesus, która tutaj kończy się. Zbudowany w 1750 roku zdobią też posągi 4 ewangelistów stojące na kamiennych obudowach źródeł i ustawione między kaplicami oraz stojąca na środku fontanna, zwana Fontanną Łez. 

Kaplica Objawienia Chrystusa 

Po lewej stronie placu znajduje się sześciokątna kaplica zbudowana  w stylu rokoko. 

wewnątrz której pokazana są dwie sceny: dwaj aniołowie przekazują wieść o Zmartwychwstaniu trzem kobietom, które przyszły do grobu i spotkanie Jezusa Zmartwychwstałego z Mariią Magdaleną, 

o czym podaje napis nad drzwiami: 

APPARUIT PRIMO MARIAE MAGDALENAE MARC C.16. 9. 

ukazał się najpierw Marii Magdalenie Mk 16,9. 

Kaplica spotkania w Enaus

Nazywana po portugalsku Casa Emmaus, czyli dom, gdyż spośród innych kaplic wyróżnia się wnętrzem przedstawiającym  mieszczański pokój z XVIII wieku. 

Przy stole siedzi Chrystus łamiący chleb i dwóch uczniów, oraz stojących wokół pięciu członków obsługującej ich rodziny wsłuchanych w słowa Chrystusa. Napis głosi: 

COGNOVERUNT EUM W FRACTIONE PANIS LUC 24,35  

Poznali go po łamaniu chleba Łk 24,35 

Kapica Wniebowstąpienia

Usytuowana pośrodku kaplica jest ostatnią na Via Sacra. Jest najbardziej przestronną we wnętrzu. 

Inscenizacja przedstawia moment Wniebowstąpienia Jedzus Chrystusa na Górze Oliwnej w obecności Maryi i apostołów błogosławiącego apostołów, uczniów i dary, przed wstąpieniem do nieba w otoczeniu aniołów. Kaplica została zbudowana w XVIII wieku i nosi napis umieszczony na zewnątrz budynku: 

ASSUMPTUS  EST IN CAELUM MBCA  

wstąpił do nieba Credo 

Jest to fragment z modlitwy Wyznania Wiary. 

Święty Mateusz Ewangelista 

Postaci apostoła stojącej na obudowie źródła, w którym woda wypływa z ust anioła, towarzyszy dziecko, będące alegorycznym symbolem Mateusza Ewangelisty. Napis jest tytułem pierwszy rozdziału jego ewangelii: 

GENERATIONIS LIBER JESU CHRISTI FILII DAVID ET FILLIABRAHAM MATH,  C I, V1  

Księga pokolenia Jezusa Chrystusa, syna Dawida, syna Abrahama Mt 1,1 

Święty Jan Ewangelista 

W źródle, na obudowie którego ustawiona jest rzeźba swietego Jana Ewangelisty z orłem przy jego nogach, woda wypływa z dziobu ptaka, również orła, symbolu tego apostoła. Umieszczony na obudowie inskrypcja ma pierwsze słowa z  napisanej przez niego ewangelii: 

IN PRINCIPIO ERAT VERBUM ET VERBUM ERAT APUD DEUM, ET DEUS ERAT VERBUM. JOAN.C.IV1.   

Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo. J 1,1. 

Święty Marek  

Stojąca na postumencie nad źródłem postać Apostoła ma u nóg lwa, będącego symbolem tego ewangelisty. Również w  źródle woda tryska z paszczy lwa. Inskrypcja z tekstem z Ewnagelii świętego Marka: 

SICUT SCRIPTUM EST ISAIA PROPEHA ... VOX CLAMANTIS, IN DESERTO. MARC.CIVV2,3 

jak napisano u Izajasza... głos wołającego na pustyni. Mk 4,2-3 

Jest to upamietnienie jednego największych dobroczyńców, działajacego na rzecz tego Sanktuarium, Rabello Manuel da Costa, żyjącego w drugiej połowie XVIII wieku. 

Święty Łukasz Ewangelista 

Byk przy nogach świętego Łukasza i byk w źródle, z którego pyska wypływa woda, są symbolami tego ewangelisty. Ze źródła  Łukasza woda tryska z paszczy byka. Napis na obudowie:  

FUIT W DIEBUS REGIS HERODIS JUDAEAE SACERDOS QUIDA NOMINE ZACHARIAS LUC C.IV,5  

W czasach Heroda, króla Judei, żył kapłan imieniem Zachariasz Łk 4,5 

Można tutaj w na wzgórzu spędzić wiele czasu spacerując po Parku Przyrody Bom Jesus, popływać łódką po jednym z jeziorek, lub wykonać spacer trasą Via Mariana do odległego o około 2 kilometry sanktuarium poświęconego Matce Bożej - Nossa Senhora do Sameiro, a wracając do Bragi zjechać na dół wagonikiem kolejki górskiej wybudowanej w 1882 roku, której oryginalny napęd wspomagany jest wodą.